Dossier Verwachten en verliezen – deel 2: Fertiliteitsbehandelingen

Verwachten kan ook omslaan in verliezen. En wanneer je dan ook nog in stilte moet rouwen wordt het eenzaam verdriet dat niemand ziet. Iedere samenleving heeft regels om met verlies en verdriet om te gaan. In arbeidssituaties krijgt een personeelslid bijvoorbeeld vijf dagen werkverlet bij het overlijden van de partner of van een kind, drie dagen bij het sterven van vader of moeder, schoonouder, broer of zus. Dit soort regels bepaalt wie een wettig recht krijgt om te rouwen. Omtrent geboorte en ouderschap zijn er vele vormen van verlies waarvoor de samenleving geen normen, geen gebruiken en zelfs geen woorden heeft. Het gaat om ‘niet-erkende rouw’, om verliezen die door de samenleving en soms ook door de rouwenden niet als dusdanig worden herkend en erkend.

 In deze bijdrage willen we even dieper inzoomen op tien verlieservaringen die met zwangerschap kunnen worden geassocieerd: kinderloos blijven, fertiliteitsbehandelingen, donorinseminatie, draagmoederschap, verlies van een prille zwangerschap, zwangerschapsafbreking om medische redenen, abortus, premature geboorte, adoptie, perinatale sterfte. Bij elk van deze ervaringen kan je rouwen. Vaak wordt dit niet eens opgemerkt door de directe omgeving.

Deel 2: fertiliteitsbehandelingen

Steeds meer mensen die niet spontaan zwanger worden, kiezen voor fertiliteitsbehandelingen. Een zegen als ze tot een positief resultaat leiden. De infertiliteitsbehandelingen kunnen de aanwezige gevoelens van machteloosheid, hulpeloosheid en verlies van controle nog versterken. Je moet de controle over je leven, je lichaam en je seksualiteit voor een deel prijs overgeven aan de medische wereld.

Je geeft je toestemming voor dit soort behandelingen vanuit je vurige wens om zwanger te worden. Je hebt het gevoel geen andere keuze te hebben dan te volgen en intieme onderzoeken te ondergaan door vreemden om uiteindelijk het kind te verwekken dat je verlangt, ook al brengt dat bijkomende stress met zich mee. De grote betrokkenheid tijdens de behandelingscycli en de technologie die visualisatie van het hele proces mogelijk maakt, doet een sterke emotionele band ontstaan. De band met een levend wezen, je kind, kan al groeien voor de conceptie zich heeft voltrokken. De zwangerschap start in je bewustzijn ook al vanaf de inplanting van de bevruchte eicel, lang voor je er in het natuurlijke proces weet van hebt. Je kunt het falen van een IVF-cyclus beleven als ingrijpender dan het verlies van een gefantaseerd kind – het is voor jou het verlies van een reëel kind, gelijkaardig aan het verlies van een prille zwangerschap. De rouw is reëel, ook al is er geen ogenschijnlijke ‘dood’ (Kluger-Bell,1998; Hurwitz, 1989; Greenfeld, 1986; Glazer, 1997).

De verlieservaring bij infertiliteit en mislukte fertiliteitsbehandelingen is een ‘gelaagd verlies’ (Bateman, 2000). Je ervaart het verlies van je droom om moeder of vader te worden, terwijl op hetzelfde moment de intensiteit van de medische behandelingen je focus op en je investering in die rol versterken. Je ervaart ook het verlies van de controle over je lichaam en je leven, het verlies van de relatie met je partner zoals je die voorheen hebt ervaren en de verbondenheid met vrienden en andere familieleden die nu kinderen hebben en mee evolueren met de mijlpalen in hun ontwikkeling.

De verliezen die verbonden zijn met infertiliteit en fertiliteitsbehandelingen worden vaak misverstaan, niet erkend en zelfs als niet ontvankelijk gezien. Er is dan ook weinig maatschappelijke erkenning en sociale steun. Veel paren houden hun infertiliteit verborgen voor familie en vrienden. Maar zelfs als ze wel op de hoogte zijn, weten ze weinig af van de complexiteit van fertiliteitbehandelingen en hoe deze kunnen worden ervaren.

Helpen is

Helpen is vooral erkenning geven aan verlies dat persoonlijk of maatschappelijk niet wordt erkend en het als rouw benoemen. Jezelf de kans geven het verlies te voelen en erover te rouwen brengt meer bevrijding dan het permanent opkroppen en wegduwen. De kring van stilte moet worden doorbroken. Door de niet-erkenning dreigt het verdriet onder de oppervlakte te blijven voortwoekeren. Dat resulteert in wat soms pathologische rouw wordt genoemd, ook al is dit geen pathologie van het individu maar het resultaat van ontkenning door een brede samenleving. Door je verdriet op te kroppen van je verdriet en door het gemis aan opvang en steun, kan het verdriet alle domeinen van je leven aantasten. Rouw is altijd een subjectieve ervaring. Te gemakkelijk wordt het verdriet van een ander geminimaliseerd, door ofwel het verlies niet als betekenisvol te erkennen of door de omstandigheden waarin het is ontstaan af te keuren. Persoonlijke opvattingen, oordelen of vooroordelen je kunnen remmen om mensen in verdriet persoonlijke zorg te geven. Laat oordelen over aan rechters en magistraten. Effectief helpen in verdriet vraagt dat je verschillen in visie accepteert, dat je onbevooroordeeld luistert en een klimaat van oprechte aanvaarding creëert.