Hoe kan je je kind helpen bij het verlies van een geliefde?

Het begrip ‘dood’ groeit mee met de leeftijd

Vanaf 5 à 6 jaar beginnen kinderen te begrijpen wat ‘dood zijn’ betekent. Maar vóór die leeftijd kan je wel al zaken beginnen uit te leggen. Zo kan je duidelijk maken dat dood universeel is. Alles en iedereen gaat dood. Dat geldt voor mensen, maar ook voor planten, dieren, bomen, enzovoort.

Daarnaast is het belangrijk dat jouw kind weet dat dood onomkeerbaar is. Je komt niet meer terug. Dood is ook finaal. Als je dood bent, werkt je lichaam niet meer. Je kan niet meer horen. Je kan niet meer zien. Stappen gaat ook niet meer.

En ten slotte moet je je kind ook vertellen over de oorzakelijkheid van de dood. Kinderen hebben uitleg nodig. Hoe komt het dat oma of opa dood is? De dood is geen straf. Er is een verschil tussen autorijden en verongelukken. Net zoals er een verschil is tussen ziekte en dood. Niet iedereen die met de auto rijdt, verongelukt. En niet iedereen die ziek is, gaat automatisch dood. Het is belangrijk dat je kind dat zo goed mogelijk begrijpt.

Vanaf wanneer voelt een kind dan werkelijk verdriet? Dat gebeurt vanaf het moment dat ze een mens als een constante persoon beginnen te beschouwen. Bijvoorbeeld: als jouw kindje lacht zodra je hem of haar bij de opvang komt halen. Dat verdriet komt ook zodra ze jouw gevoelens perfect kunnen aanvoelen. Bijvoorbeeld als je zelf zenuwachtig, verdrietig, bitsig of chagrijnig bent.

Een kind van 3 à 4 jaar kan je al vertellen over de dood. Een kind van 5 à 6 jaar is er al toe in staat om te beseffen wat ‘dood zijn’ echt betekent.

“Oma, opa, mama of papa ziet jou vanuit de hemel”

Vaak wordt aan kinderen iets verteld zoals “Oma of papa is nu een sterretje in de hemel en ziet alles wat je doet vanuit de lucht”. Zo’n uitleg kan beangstigend werken. Sommige kinderen vinden het maar een akelig idee dat iemand hen voortdurend in de gaten blijft houden. Het is beter dat je zo’n uitleg niet geeft, maar duidelijk maakt dat de dood wel degelijk finaal is. Kinderen hebben recht op een eerlijke uitleg.

Sommige ouders zijn ongerust omdat hun kind ‘veel met de dood bezig is’. Maar dat is niets om ongerust over te zijn. Dat is volstrekt normaal. Is er een grootouderfeest op school? Dan zal je kind gauw beseffen dat een vriendje of vriendinnetje 3 of 4 grootouders heeft en hij of zij maar 2 bijvoorbeeld. Een kind stelt zich daar automatisch vragen over.

Het is enorm belangrijk dat je een kind een correcte uitleg geeft. Het is niet omdat we ouder worden, dat we doodgaan. Het begrip ‘oud’ is ook relatief voor een kind. Een 35-jarige mama of papa is voor een kind van 5 jaar ook al behoorlijk oud.

Zo kwam er ooit een kind naar mij toe met de volgende vraag: “Kunnen auto’s naar boven rijden?”. Ik begreep eerst die vraag niet goed. Erna werd duidelijk dat de opa van dat kindje met de auto was verongelukt. Het kind maakte automatisch de bedenking dat die auto dan wel naar de hemel moest kunnen rijden, zodat opa daar kon blijven.

Een kind moet weten dat als je doodgaat, je lichaam begraven of gecremeerd wordt. Dat is niet de persoon zelf. Dat is niet opa of oma, mama of papa. Want die voelt dat niet meer.

Hoe vertel je je kind dat mama of papa er niet meer is?

Je zal de betekenis van de dood regelmatig moeten blijven uitleggen. Elke leeftijd stelt nieuwe vragen. Zorg ervoor dat je altijd een antwoord probeert te geven. Het is heel belangrijk om je kindje duidelijk te maken dat “mama of papa je altijd graag heeft gezien”. Vertel dat zeker aan je kind. Zo voelt hij of zij zich niet in de steek gelaten.

Je moet vertellen dat een geliefde dood is gegaan, omdat iedereen nu eenmaal doodgaat. Je kan het vergelijken met een vlinder. Sommige vlinders leven maar 1 dag. Sommige bloemen verwelken na 1 zomer, terwijl andere bloemen het hele jaar door blijven bestaan. Dat is met de dood net hetzelfde. Sommige mensen leven lang en andere mensen gaan op vroege leeftijd dood.

Het belang van afscheid nemen

In tegenstelling tot wat veel volwassenen denken, mag je kinderen gerust betrekken bij het afscheid nemen van een geliefde. Ook een laatste begroeting mag. Of je kan je kind betrekken bij de voorbereiding van een begrafenis of crematie. Volwassenen hebben daar vaak schrik voor. Maar eigenlijk is het zo dat kinderen heel nieuwsgierig zijn. En als volwassene is het belangrijk dat je je eigen angst niet overzet op je kind. Je kind kan bijvoorbeeld perfect een laatste groet geven aan oma of papa.

Daar zijn wel enkele voorwaarden aan gekoppeld. Zo moet je ervoor zorgen dat je je kind kan opvangen erna. Daarnaast moet je je kind goed genoeg voorbereiden. Vertel wat hij of zij kan verwachten. Kinderen hebben vaak meer verdriet om de reactie van de volwassene bij de dood van een geliefde dan om het zien van de overledene zelf.

Taboe rond crematie

Ook het onderwerp ‘crematie’ mag geen taboe zijn. Als je je kind niet duidelijk uitlegt wat crematie betekent, kunnen er misverstanden ontstaan. Zo vertelde een 6-jarige mij ooit het volgende: “Papa is dood. En nu is mama verdrietig. En omdat mama verdrietig is, is ze soms ook boos. Daarom heeft ze papa in de verbrandende kachel gestoken. Misschien gaat ze mij daar ook in steken, als ze boos is op mij”. Crematie is geen verbrandende kachel. Het is een grote hitte die het lichaam verpulvert. Maar dat is enkel het lichaam. Dat is niet meer mama of papa. Want die voelt dat niet.

Vergelijk het met een vlinder die uit een pop groeit. Zodra de vlinder vleugels krijgt en begint te vliegen, heeft die vlinder de pop niet langer nodig.