Na de scheiding: over kinderen, geld en kindergeld

De resetmaand is voorbij, en we zijn stilaan terug gewend aan de drukke agenda’s. Eureka, hoera! September brengt routines en structuur. Voor ouders met schoolgaande kinderen is dat vaak een dure maand: schoolmateriaal, hobby’s die opnieuw opstarten, schoenen en kleren die ineens te klein blijken. 

Volgens de nieuwe gezinsbarometer van de Gezinsbond,  heeft 1 op 7 Vlaamse gezinnen  moeite om het septemberfacturen te betalen.  

Alsof het niet al pittig genoeg is, kan het voor gescheiden ouders éxtra zwaar wegen. Misschien komt een factuur onverwacht op jouw bord terecht, misschien merk je dat je kind heen en weer geslingerd wordt tussen twee portemonnees, of voelt het alsof je moeilijk kan volgen met wat "de norm" lijkt in de klas.

Tieners hebben bovendien hun eigen noden. Ze blijven graag eens ‘hangen’ na school en halen een snack, of ze zitten net iets te vaak op hun smartphone waardoor ook die rekening oploopt. Hoe zit het met zakgeld? Dekt dat de honger van je tiener voldoende? En hoe gaat dat bij pubers?

Vanaf 15 jaar kan het eerste weekend- of vakantiewerk beginnen… maar hoe kijken tieners eigenlijk naar geld? Wie betaalt wat? Hoe jij zelf met geld omgaat, bepaalt veel meer voor het gedrag van je tiener dan welke afspraken je ook maakt. Regels zijn mooi, maar ze verliezen hun kracht als jouw eigen voorbeeld een ander verhaal vertelt.

Met welk geld, mama? 

“‘Ik zal voor jou die lekker ruikende zeep nog eens kopen’. Ik knipoog en loop de badkamer uit. ‘Met welk geld, mama?’, vraagt ze. ‘Hoe bedoel je liefje?’ ‘Ja, gewoon, met welk geld ga je dat kopen?’

Goed, we hebben het niet zo breed, maar denkt mijn dochter nu dat we ons geen stukje zeep meer kunnen veroorloven? En dan daagt het me plots. Het is niet de eerste keer dat geld een issue is. ‘Zolang het maar niet van het kindergeld is mama, dan is het goed.’ Roept ze me achterna.

We kennen allemaal de uitspraak dat geld niet gelukkig maakt. Dat klopt. Geluk ís niet te koop. Maar als er te weinig geld is, merk je hoe lastig het wordt om mee te draaien in deze dure wereld.

Bij een scheiding val je terug op één loon in plaats van – in het beste geval – twee. Je moet niet alleen tijd verdelen om je kinderen groot te brengen, maar ook geld. En laat dat nu net vaak een bron van conflict zijn. Een erfenis, een gewonnen lot, een rekening op restaurant, een cadeau. Het kan allemaal ontploffen zodra er gedeeld moet worden. Bij een scheiding nog meer.

In het ideale scenario is er vertrouwen, in feite als basis voor elke relatie. Maar je hebt een relatiebreuk, dus niet vreemd als daar nu net ruis op zit. En toch, in het perfecte plaatje, gaat het kindergeld naar kosten voor de kinderen, wordt alimentatie correct gebruikt en komt er geen weegschaal bij te pas.

In de praktijk blijkt het vaak anders. Het kan zo gek niet klinken of er wordt ruzie gemaakt om geld. En als je kind betrokken wordt bij die ruzies, dan wordt het tijd om eens stil te staan waarom dit stof tot ruzie is in de eerste plaats én hoe het komt dat je kind erbij betrokken wordt.

“Ik was net twee jaar uit elkaar, mijn jongste zoon was 9. ‘Je pikt geld van mama’, zegt hij. De eerste keer dat mijn zoon me dit zei kon ik het wegwuiven en hem snel van gedachten doen veranderen. Maar toen het na elke wissel vaste kost werd, had ik het gevoel dat ik niet anders kon dan dit in een ander daglicht te stellen. Ik legde met pen en papier uit aan mijn 9-jarige zoon en 7-jarige dochter wat kindergeld is, waarom je dat krijgt en hoe dat gebruikt kan worden. Ik had het gevoel dat ik me moest verantwoorden, of minstens de leugens rechtzetten.”

Hebben kinderen er nood aan om dit uitgelegd te krijgen? 

Natuurlijk hebben ze recht op de ‘waarheid’, maar de vraag is of ze er iets mee kunnen. Wat is de waarheid? Feiten worden gekleurd door eigen brilletjes. Roos, groen of zwart… naargelang de positie van diegene die erdoor kijkt. Is het belangrijk dat  je kind dan weet waarover het gaat? Belangrijk om jouw versie te horen tegenover de andere – in dit geval diegene die beschuldigt van ‘diefstal’ tussen ouders? 

Als ouder wil je je naam zuiveren. Je wilt niet dat je kind jou als een dief of geldwolf ziet. Maar door in de verdediging te schieten, maak je – vaak onbewust – van je kind een scheidsrechter. Dan wordt het een welles-nietes spel, een spel dat bovendien niet gespeeld moet worden en al zeker niet door of met je kind. 

Kinderen hebben vooral nood aan geruststelling. Dat het goed komt, dat geld(issues) iets van volwassenen is en niet van hen. Ze hebben nood aan duidelijkheid en vertrouwen, aan de zekerheid dat hun plek veilig is, los van de rekeningen en discussies! 

Als je kind betrokken wordt in geldzaken tussen jullie als ouders … 

zijn dit mogelijke gevolgen voor hem/haar: 

• Verlies van zorgeloosheid
  Het denkt na over elke vraag die met geld te maken heeft. Van schoolgerief tot kleren, van een fiets tot… een stukje zeep. Is dit te duur? Doe ik mama pijn als ik dit nodig heb? Weet papa dat dit van het kindergeld betaald is?
• Het raakt de identiteit van je kind 
  Kleren die bij de ene gekocht zijn, mogen bij de ander niet gedragen worden. Wat is dan nog van mij? Er komt een verantwoordelijkheid bij kijken, mogelijk gevoed met schuldgevoel als je kind per ongeluk nog sokken aan heeft van bij de andere, of een trui nog in de boekentas vindt van bij de andere ouder… Dit zijn extra zorgen die misschien wel vermeden kunnen worden. 
• Schuldgevoel 
  Als ik er niet was, zouden ze niet zo ruzie maken over geld. Ze hadden me beter niet op de wereld gezet, dan hadden ze nu meer geld…
• Verlies van vertrouwen  
  Je kind hoort telkens andere verhalen bij de ene en bij de andere ouder. Mama zegt dat papa niet betaalt. Papa zegt dat mama liegt. Voor een kind wordt het verwarrend: wie spreekt hier de waarheid? En kan ik mijn ouders nog wel geloven?
• Bemiddelaarsrol op zich nemen 
  Sommige kinderen proberen bemiddelaar te spelen, ze nemen daarbij een rol op die niet van hen is: ‘Mama, als jij dit betaalt, dan koopt papa misschien wel mijn nieuwe schoenen.’ Anderen voelen zich al veel te jong en onterecht verantwoordelijk om te besparen of om geld te verdienen. 
• Schaamtegevoel 
  Wanneer vrienden iets mogen of krijgen, komt daar onmiddellijk als reflex het idee dat dit bij hem/haar niet zomaar kan. Dat er over nagedacht moet worden voordat er iets gevraagd wordt omdat ouders er altijd ruzie om maken. Daardoor kan het zijn dat je kind zwijgt. Het kind voelt zich minderwaardig. 
• Verkeerde lessen over liefde en relaties 
  Als geld als wapen wordt ingezet, kan je kind later zelf denken dat macht of controle deel uitmaken van liefde. Als je iemand graag ziet, dan moet je altijd opletten voor wat het je kost - of andersom, dat je liefde kan kopen. (compensatie)
• Vermijdend gedrag 
  Om conflicten te ontlopen zegt je kind gewoon: “Laat maar, ik hoef niks.” Het lijkt makkelijk, maar eigenlijk stopt het kind met verlangen en met uitspreken wat het nodig heeft. Dat kan zich later uiten in moeilijk grenzen stellen of moeite om hulp te vragen.

En dat gevoel nestelt zich diep.

‘Mijn ouders hebben dat goed geregeld. Wanneer de ene iets koopt voor mij, mag ik zelf kiezen of ik het mee wissel of niet. Mijn koffer met lievelingskleren wissel ik wekelijks. Ik hoor ze nooit ruzie maken over geld eigenlijk en ik heb niks te kort, niet bij mama, niet bij papa.’   ⭑ Bie, 13 jaar

Geld als status en machtsmiddel

Geld is niet neutraal. Het kan een statussymbool worden, een manier om te laten zien dat je het beter doet dan de andere ouder. Een verre reis, een dure telefoon, een nieuwe fiets… Voor een kind voelt dat dubbel. Ja, het geniet mee van die luxe. Maar tegelijk voelt het ook de druk: bij de andere ouder is het niet zo, en daar hangt spanning rond de energierekening of de tweedehandskleren.

Geld kan ook een machtsmiddel worden. Wie betaalt, beslist. Wie meer bijdraagt, vindt dat hij of zij meer recht van spreken heeft. Maar die machtsstrijd speelt zich niet in een vacuüm af, je kinderen zitten er middenin! Zij voelen haarfijn aan dat liefde voorwaardelijk lijkt te worden, en dat knaagt aan hun vertrouwen en basisveiligheid. Ook jaloezie kan een rol spelen wanneer er ongelijkheid is in geld.

Dat geld ongelijk verdeeld is, hoeft op zich geen probleem te zijn. Integendeel: het kan juist een rijkdom zijn voor je opgroeiende kind om te zien dat het ook anders kan. Het is een realistische weerspiegeling van onze maatschappij en wereld. Bovendien kan het creatief denken stimuleren en kan je kind uit beide werelden het beste meenemen.

Het is net sterk dat je kind deze verschillen kan ervaren, zie dat als rijkdom, als wijze levensles. Het wordt pas lastig wanneer je als volwassene de ander kleinmaakt, ongelijkheid inzet als strijdmiddel of geld gebruikt om status te tonen. Dán vormt het verschil wél een probleem.

‘Ik heb een fiets bij mijn beide ouders. Bij de ene ouder is dat een nieuwe, goeie fiets die supervlot rijdt, bij de andere ouder is het een fiets die gammel is en bijna uit elkaar valt. Ik wil graag altijd mijn goede fiets gebruiken, maar dat mag niet. Het mag alleen als de fiets door beide ouders evenveel betaald wordt. Over geld is er altijd ruzie …’  ⭑ Gert-Jan, 12 jaar

Hoe praat je met je kinderen over geld?

Wees gerust, kinderen die hierin opgroeien, pikken dit sowieso op. Je hoeft dit onderwerp dus niet te mijden of te verzwijgen. Afhankelijk van hun leeftijd kan je heel goed uitleggen hoe geld werkt, wat dingen kosten en waarom keuzes soms gemaakt moeten worden.

Niet om hen mee te trekken in jouw strijd, wel om hen te leren omgaan met geld. Dat is een levensles die ze later meedragen. Hoe je omgaat met geld – sparen, uitgeven, delen – leer je thuis. En dat draag je mee voor de rest van je leven. Net daarom is het zo ontzettend belangrijk om kinderen niet te belasten met ballast die op de geldzaken rust. 

Het is wel waardevol dat je tiener ziet dat geld niet onbeperkt is, dat er keuzes gemaakt moeten worden, dat je kan verlangen naar dingen en ook leren wachten. Maar hou erover praten zuiver. Geen klaagzang over wat de andere ouder niet doet. Geen verwijten.

‘Alimentatie. Dit woord leerde ik al heel snel kennen. Misschien wel als één van de eerste moeilijke woorden op jonge leeftijd. Bij elke wissel kwam dat woord bovendrijven. Een extra ruziepunt.’ ⭑ Juan, 19 jaar.   

Zijn de financiën bij jullie helder geregeld?

Hoe de financiën geregeld zijn, maakt vaak een wereld van verschil. Soms is er een gezamenlijke rekening van waaruit alle kosten voor de kinderen betaald worden. In andere gezinnen is er duidelijk afgesproken wat met het kindergeld gebeurt: kleren, schoolmateriaal, hobby’s. Bij sommigen staat dat zelfs zwart op wit in een vonnis of ouderschapsplan, zodat er geen ruimte is voor interpretatie. Hoe transparanter de afspraken, hoe minder kans op discussies of machtsspelletjes.

En als die afspraken er niét zijn? Dan wordt het vaak een zoeken. Je wilt vermijden dat elke nieuwe factuur aanleiding wordt tot een discussie. Soms helpt het om zelf initiatief te nemen en dingen helder op papier te zetten, al is het maar voor je eigen overzicht. Het geeft rust, ook voor je kinderen, als jij weet waar de grenzen liggen.

Wat als de afspraken niet nageleefd worden?

Maar wat als dit niet wordt waargemaakt? Wat als afspraken niet worden nageleefd of naar eigen goeddunken geïnterpreteerd? Als de andere ouder het kindergeld voor zichzelf gebruikt, of niet meebetaalt aan schoolkosten, een bril, een beugel of een medische ingreep? Dan roept dat frustratie op. Het gaat immers over rechtvaardigheid én over de zorg voor je kinderen.

Hoewel dat erg begrijpelijk is, is het toch belangrijk om geld niet groter te maken dan het is. Een strijd daarover kost bergen energie en tijd — en ook tijd is geld. Bovendien sijpelt die strijd door naar je kinderen: niet het bedrag zelf, maar de manier waarop jij ermee omgaat, kleurt hun ervaring.

Dat betekent niet dat je alles moet laten passeren. Wel dat je bewust mag kijken naar de gevolgen van telkens opnieuw vechten over geld. Soms zijn er alternatieven om de kosten te dragen zonder telkens in conflict te belanden met de andere ouder. Dat vraagt creativiteit of steun van buitenaf, maar het levert vaak meer rust op voor jou én voor je kinderen!

Je kind heeft veel meer aan jouw stabiliteit en innerlijke rust dan aan elke euro die je met strijd afdwingt. Geld kan een bron van spanning zijn, maar het is nooit belangrijker dan de liefde, de veiligheid en de warmte die jij je kind geeft.

Geld als middel 

Sta stil bij hoe je praat. “Mama is speciaal met het vliegtuig op reis gegaan om mij jaloers te maken.”  Zulke zinnen zijn niet zomaar lucht. Ze laten diepe sporen na. Wat jij zegt, komt bij je kind binnen als waarheid, ook al is het jouw frustratie die spreekt.

Ook al kan dat zijn dat er kinderachtig gedrag speelt bij een van jullie als ouder, ook al lijkt het niet alleen op pesterij via geld, maar is dat het ook duidelijk, zet je erboven! Ga er niet in mee. Woorden zijn niet neutraal. Ze zijn geladen met onverwerkte pijn, met jouw gevoel van onrecht, met macht of status. Wat voor jou een ontlading en zucht kan zijn van ergernis, is voor je kind een last.

Het gaat niet alleen over geld. Het gaat over macht, vertrouwen, status en pijn. Maar vooral gaat het over kinderen die hun weg zoeken in een wereld die al ingewikkeld genoeg is. Hun grootste behoefte is te voelen dat ze geen schuld dragen aan jullie strijd en dat ze gewenst zijn als kind en daarbij niet te veel kosten voor jou. Dat ze kind mogen zijn, vrij van euro’s, statussymbolen en machtsverhoudingen.

Laat hen zien dat geld een middel is, geen wapen. En dat liefde nooit afhangt van een bankrekening.