4011fi.jpg

Hoe kan je een kind leren beter om te gaan met kritiek?

13/05/2021

Ken je dat, dat je je zoon berispt en hij in tranen uitbarst? Of begint te schoppen en jou ‘geen lieve mama’ noemt? Of dat iemand kritiek geeft aan je dochter en ze blokkeert en niets meer weet te zeggen? Dat is een teken dat je kind (nog) niet goed kan omgaan met kritiek. Het goede nieuws is dat jij hen daarbij kan helpen, het slechte nieuws is dat het een werk van lange adem is ;-)

Moeilijk voor groot en klein

Kritiek is iets dat moeilijk te slikken is, zowel voor (de meeste) kinderen als voor volwassenen. Daar zijn verschillende redenen voor, afhankelijk van de persoonlijkheid en de manier waarop de kritiek wordt geformuleerd. Voor wie slecht met kritiek om kan, komt kritiek meestal heel persoonlijk over: hij of zij ziet het niet als een mening over gedrag of een keuze, maar als een afwijzing of zelfs aanval op zijn of haar persoonlijkheid. Het geeft een kind het gevoel dat hij of zij niet ‘goedgekeurd’ wordt.

Kritiek van de ouders kan nog zwaarder aankomen omdat het het kind een onveilig gevoel geeft. Kinderen weten ergens wel dat ze afhankelijk zijn van hun ouders en kritiek van hen kan aanvoelen als een afwijzing en angst dat ze in de steek gelaten zullen worden. Vandaar dat ze soms de bevestiging vragen: “Nu ben ik flink hé?”

Soorten kritiek

Het soort kritiek speelt natuurlijk ook een rol. Is de kritiek terecht of onterecht? Heeft de kritiek de bedoeling om je te helpen, of enkel om je te kwetsen? Een kind kan dat onderscheid meestal niet of maar moeilijk maken. Dat is iets waarbij je zelf kan helpen door in een situatie te benoemen in welke categorie de kritiek valt. Dat zal een tijdje (zoniet jaren) duren, dus volhouden is de boodschap. Vergeet ook niet om dit (vooral) te ‘oefenen’ met situaties die losstaan van het kind (bijvoorbeeld via een tekenfilm, een verhaal of als je van iets getuige bent geweest).

Soorten reacties

Om kinderen anders te laten reageren op kritiek, is het belangrijk hen te leren dat er verschillende manieren van reageren bestaan. Onderschat hierbij de eigen ‘voorbeeldfunctie’ niet. Zonder bewuste sturing zal de manier waarop in de omgeving van het kind gereageerd wordt, de dominante worden.

Psycholoog Jeff Rubin onderscheidt vier niveaus van reacties op kritiek. Door middel van filmpjes die hij liet zien aan een testpubliek werd duidelijk dat het hoogste niveau als het meest volwassene, evenwichtige en redelijk werd beschouwd. Lees er hier meer over.

Niveau 1: huilen, fysieke reacties (schoppen, slaan, bijten, …) of iets kapot maken

Niveau 2: reageren met beledigingen, vuile blikken, dreigementen, fysieke reacties zonder iemand pijn te doen of kapot te maken, zelf kritiek leveren zonder te reageren op de ontvangen kritiek

Niveau 3: defensief reageren zonder degene die kritiek levert aan te vallen, de kritiek negeren of zeggen dat het je niet interesseert

Niveau 4: luisteren naar de kritiek en laten merken dat je er iets uit wil leren. Na reflectie over de kritiek (is het terecht, wat kan ik eruit leren), wordt gereageerd overeenkomstig het besluit, maar altijd beleefd.

Dat is al heel wat voor kinderen… maar via een spelletje kan het wel ingeoefend worden. Als je kritiek tegenkomt (liefst buiten zichzelf, bijvoorbeeld in film of een boek) vraag je onder welk niveau de kritiek valt. Moedig je kind hierbij aan om uit te leggen waarom en (voor oudere kinderen) om te zeggen wat eventueel beter kan. Het is iets dat je elke dag kort even kan aanraken, om er zo een gewoonte van te maken.

Wat ze nog moeten weten

Weten hoe je best reageert blijft echter moeilijk als een boel emoties de kop op steken. Daarom is ook dit belangrijk en zeker bij kleine kinderen:

1) Leer onderscheid maken tussen gedrag en persoon

Je kind moet leren dat kritiek op gedrag niet betekent dat hij of zij niet deugt als persoon. Dat kan natuurlijk een (kuch) ‘uitdaging’ (kuch’) worden als de kritiekgever het persoonlijk verwoordt of enkel iets zegt om te kwetsen.

2) Wat denken ze zelf?

Vraag wat zij zelf denken over de kritiek. Vinden zij hun jurk/tekening wel mooi en waarom? Heeft de ander gelijk en waarom? Stuur je kind naar de ‘juiste’ interpretatie: zo leren ze tegelijk terechte en onterechte kritiek van elkaar scheiden en worden ze bevestigd of gevormd in hun denken.

Het is soms moeilijk voor kinderen om zich te uiten of onder woorden te brengen wat ze denken, zeker op emotionele momenten zoals wanneer ze kritiek moeten verwerken. Daarom kan je dit ook oefenen in ‘onschuldige’ situaties, zoals vragen wat ze vonden van school, een uitstap, jouw kleren… Als je kind een verhaal vertelt, kan je ook vragen naar hoe ze zich voelden of wat ze dachten; bij problemen kan je peilen naar wat zij voorstellen als oplossing. Leer ze ook dat ze je niet naar de mond moeten praten maar dat het wel nodig is om het respectvol te beargumenteren. Dus niet ‘jouw jurk is lelijk’ maar wel ‘ik hou persoonlijk niet van de print op de jurk’.

3) Oefen kritiek krijgen

Geef zelf (positief geformuleerde) kritiek en vraag dan aan ze de kritiek aanvoelen en wat hij/zij erover denkt

4) En oefen hoe te reageren

Laat ze eerst zelf een reactie formuleren op kritiek. Als de reactie niet oké is, probeer ze dan aan te leren waarom niet: ‘Gaat jou dat een goed gevoel geven?’ of ‘Is dat eerlijk?’ Een goede reactie op onterechte kritiek kan eruit bestaan dat de emotie van de andere erkend wordt, hoe ze het zelf ervaren én laat ze iets positief terugzeggen over de ander. (jij vindt dat niet mooi/leuk maar ik wel. En ik vind jouw neus/schoenen/… ook leuk/mooi).

Op terechte kritiek moet vooral de les die eruit geleerd kan worden onthouden en erkend worden. Vertel erbij dat dat nog altijd hard kan aankomen en dat dat erkend mag worden: 'Ik vind het moeilijk om te horen, maar ik denk dat ik er iets uit kan leren.'

5) Laat je kind zeggen wat het leuk vindt aan zichzelf

Een reminder dat er ondanks kritiek ook altijd iets goed te vinden is. Die oefening kan je trouwens ook omkeren: als je kind geen goed woord over heeft voor iemand, vraag dan om te kijken naar een positief punt.

6) Gebruik ‘toverzinnen’
Deze zinnen hebben de magische kracht om je kind weer sterk te doen voelen, klinkt een suggestie op apetrotsekinderen.nl. Bespreek samen wat dat kan zijn en herinner ze er regelmatig aan. Dat kan iets simpel zijn ('ik kan het') of iets knotsgek: als het een persoonlijke betekenis heeft voor het kind, is het goed. Bedenk dat deze ook kunnen evolueren. 

Bestsellers

cover ouders komen van mars

Ouders komen van Mars

€ 21.99
mok legendaddy

Koffiemok | legendaddy

€ 16.95
to do hero gezinsplanner

To Do Hero: Gezinsplanner

€ 18.99

Meilleures ventes