SOS onzekere kinderen
Onzekerheid: hoe toont het zich?
Onzekere kinderen...
- ... stellen vaak vragen, meestal vragen waarop ze het antwoord al weten, zoals: ‘Is deze stift groen?’
- ... vragen vaak bevestiging; dat wordt vaak gezien als vragen om aandacht, maar eigenlijk willen ze dat je hun twijfels wegneemt.
- ... kunnen moeilijk keuzes maken, ze vragen aan anderen om in hun plaats te kiezen.
- ... lijken zich vaak te bemoeien met andermans zaken, in een poging om controle te verwerven; onzekerheid wordt vermomd als controledrang. Als juf bijvoorbeeld ziek is, begint het kind aan de vervanger te vertellen hoe het allemaal moet, het is niet in staat om vertrouwen bij de persoon zelf te laten.
- ... zoeken vaak je gezelschap op en komen tanken; onzekerheid vraagt bakken energie.
- ... hebben vaak buik- en andere pijntjes, ze schieten in een kramp door hun gedachten; ze voelen echt pijn, maar die verdwijnt zodra de bron van de angst weg is.
- ... zijn bang om fouten te maken.
- ... zeggen vaak: ‘Ik kan dat niet.’
- ... rekenen op jou om hun probleempjes op te lossen, bijvoorbeeld door te vragen: ‘Kom je naast mij zitten?’ of ‘Mag ik bij jou in bed?’.
Onzekerheid toont zich op de eerste plaats en het duidelijkst in uitspraken van twijfel, minderwaardigheid en besluiteloosheid. Als we die gevoelens spotten in de uitspraken van ons kind, dan komen we als ouder vrij snel tot de conclusie dat er sprake is van een gebrek aan zelfvertrouwen en een negatief zelfbeeld.
Maar onzekerheid kan zich ook tonen op een veel subtielere of een meer verborgen manier. Zo zie ik het bijvoorbeeld vaak terugkomen aan de basis van explosief en vurig gedrag. Heb jij wel eens overwogen of dat bommetje bij je thuis misschien wel ontploft wanneer hij zich onzeker voelt en bang is om iets verkeerd te doen? Kleine dwingelandjes hebben vaak een grote mond maar een piepklein hartje. Ze lijken zelfverzekerd en overtuigd, volharden in hun standpunt en geven geen duimbreed toe, maar vaak handelen ze uit een enorme behoefte aan controle, zowel over de situatie als over de anderen. Dat geeft hun het gevoel van houvast waar ze stiekem naar snakken. Op die manier proberen ze hun gevoelens van twijfel te compenseren.
Controledrang kan soms agressieve of destructieve vormen aannemen, denk aan speelgoed stukmaken of het schijnbaar opzettelijk pijn doen van andere kinderen. Kleine Gilles slaat zijn jongere zusje als ze aan de afstandsbediening komt (‘Dat mag niet, dan wordt mama boos’). Helena is al aan haar derde smartphone toe, de vorige twee sneuvelden in een boze bui. Wat zit hier achter? Gaat het hier om bewuste keuzes of voelt je kind zich misschien even machteloos als jij? Waar komt dat gevoel vandaan? Stel dat je dit gedrag zou kaderen als een ontlading van faalangst bij je kind? Zou je er dan met andere ogen naar kijken?
En als ik niet zo ben?
‘Wel? Wat is er? Tong verloren?’ Het lijkt een onschuldige opmerking, maar ze kan kinderen die van nature wat stiller of introverter zijn een heel ongemakkelijk gevoel geven, zeker wanneer ze die opmerking vaker krijgen. En zeker wanneer ze telkens opnieuw zien dat andere kinderen, die meer haantje de voorste zijn en mensen aan het lachen maken met de vragen en zinnen die ze er spontaan uitflappen, wel kunnen rekenen op bevestiging en waardering.
Er lijkt in onze maatschappij een soort onuitgesproken voorkeur te zijn voor mensen die blaken van zelfvertrouwen, over alle leeftijden heen. Kinderen die honderduit praten, met plezier liedjes zingen, toneelstukjes opvoeren of spontaan een gekke pose aannemen voor de foto, worden gezien als leuk, grappig, enthousiast, goed in hun vel. Kinderen die wat minder ondernemend zijn, graag even nadenken voor ze iets zeggen en tijd nodig hebben om hun plaats te vinden in een groep, krijgen daar zelden complimenten voor. Succeservaringen zijn nochtans belangrijke bouwstenen voor je zelfvertrouwen. En zo dreig je in een vicieuze cirkel terecht te komen: het zelfvertrouwen van de een blijft maar groeien, terwijl de ander steeds meer een muurbloempje wordt en op den duur ook door anderen in dat hokje wordt gestopt.
Maar moet je eigenlijk per se zelfverzekerd zijn? Is blaken van zelfvertrouwen een garantie om gelukkig te zijn, een voorwaarde om op te groeien tot een stabiele volwassene? Nee hoor, integendeel. Het is vooral belangrijk dat je jezelf kunt zijn. Dat betekent dat het helemaal oké is om eerder geremd, verlegen, introvert, pessimistisch enzovoort te zijn. Je bent wie je bent.
Hoe ga je ermee om als ouder?
‘Uit je schulp kruipen’ betekent zoveel als ‘Je niet langer verlegen of onzeker opstellen’. Je hoort het meestal in een context van complimenten: mensen stellen tevreden vast dat iemand meer van zichzelf laat zien, opgebloeid is, meer zelfvertrouwen heeft. Maar wat als je kind graag diep in zijn schulp zit en zich daar goed voelt? In hoeverre moet je hem dan aanmoedigen om daartegenin te gaan? Dat is niet altijd makkelijk om in te schatten als ouder, zeker wanneer je zelf een heel ander type bent dan je kind. Was jij altijd sociaal, had je vriendjes en liefjes bij de vleet en stond je graag in het middelpunt van de belangstelling? Dan vind je het misschien vreemd om te zien hoe je kind tijdens een familiefeestje urenlang in z’n eentje strips zit te lezen. Zeker wanneer het op weg naar huis zegt dat hij het zo’n leuke middag vond en dat ook lijkt te menen. Net zoals sommige dieren een schild op hun rug dragen waarin ze kunnen verdwijnen, hebben sommige mensen mentaal ook zo’n constructie. Ze kunnen zich terugtrekken in wat voor hen een veilige plek is, en dat is op zich heel mooi.
De eerste afweging die je het best kunt maken is: hoe kijkt je kind hier zelf naar? Is hij gefascineerd door de sterren en is zijn favoriete bezigheid om alleen door zijn telescoop te turen, boeken te lezen en te bloggen over zijn observaties? Prima. Veel kinderen hebben na een drukke schooldag behoefte aan wat rust, en niet aan nóg een plek vol actie, gebabbel en competitie. Het zou jammer zijn als je je kind een probleem aanpraat of drastische maatregelen neemt wanneer dat totaal niet nodig is.
Wees dus voorzichtig wanneer jij dreigende wolken ziet maar er voor je kind geen vuiltje aan de lucht is. Verlegen kinderen voelen zich daarom niet slecht in hun vel en introverte kinderen genieten echt van wat tijd alleen. Pas wanneer jij dit gedrag problematiseert, geef je hen mee dat er iets mis is met wat ze (niet) doen. Als ze daardoor gaan denken dat ze niet oké zijn zoals ze zijn, of dat ze moeten ingaan tegen hun natuurlijke voorkeuren, maak je hen heel onzeker.
Dat neemt niet weg dat je als ouder altijd de vinger aan de pols moet houden. Merk je dat die solitaire hobby op een bepaald moment een excuus wordt om zich af te zonderen? Of dat zijn enthousiasme serieus geslonken is, maar dat de drempel om een andere hobby te kiezen – de jeugdbeweging, basketbal, muziekles – erg hoog is? Klaagt hij steeds meer over buikpijn of kan hij met moeite zijn tranen bedwingen? Ga dan samen op zoek naar waar je kind precies mee worstelt en vooral naar wat je kind nodig heeft.
Meer lezen?
Ouderschap gaat vaak gepaard met heel wat stress. De vele – vaak tegenstrijdige – opvoedadviezen waarmee je als ouder om de oren wordt geslagen, brengen je mogelijk nog meer aan het twijfelen. Klaar Hammenecker gaat in dit boek terug naar wat de essentie van opvoeden is: kinderen geven wat ze nodig hebben om uit te groeien tot zelfredzame, veerkrachtige en liefdevolle jongvolwassenen. Op basis van haar jarenlange ervaring als kinderpsychologe reikt ze 5 opvoedbasics aan die in elk levensfase van je kind een welkome basis zijn om op terug te vallen. Zo kun jij – op maat van jouw gezin en je eigen opvoedstijl – jezelf én je kind in zijn kracht zetten, zodat je kind kan uitgroeien tot de beste versie van zichzelf. Want de beste ouders? Die maken zichzelf op termijn overbodig!
