Vraag / Antwoord: ‘Mijn peuter slaat haar babyzusje, hoe begrens ik dat gedrag?’

Antwoord kinderpsychologe Liesbeth Desmet

Een extra (mini)gezinslid erbij gaat altijd hand in hand met het opnieuw zoeken naar de gezinsstructuur en ieders eigen unieke plekje hierin. Veel oudste/eerste kindjes gaan zich bij de komst van een tweede kindje wat ‘anders’ gedragen dan we van zoon- of dochterlief gewoon zijn. Ze kunnen zeurderig of angstig worden, opnieuw in hun broek gaan plassen hoewel ze al zindelijk zijn, plotseling weer gaan kruipen, … maar ook opstandig en (licht) agressief worden, zoals het bij jouw dochtertje wat lijkt te gaan. Dit is heel normaal in de ontwikkeling van kinderen, maar daarom zeker niet gemakkelijk voor jou als mama.

Het kan helpen om in het achterhoofd te houden dat ieder gedrag dat kinderen stellen een functie, een reden heeft waarom ze dit doen. Kinderen gaan niet opzettelijk pijn doen om pijn te doen, kinderen - zeker peuters zoals jouw dochter - hebben nog weinig taal om te zeggen wat ze voelen en gaan hun emoties vaak uiten in hun gedrag. Je kan het vergelijken met een ijsberg waarbij het stuk boven water het gedrag is wat je ziet (= het slaan) maar onder water liggen de niet zichtbare emoties en behoeften die tot dit gedrag leiden.

Het is heel waarschijnlijk dat jaloezie  en de hieraan gekoppelde behoefte aan aandacht (overheersende?) emoties zijn die onderliggend zijn bij jouw oudste dochter bij het slaan van haar zusje. Het is een ‘normale’ reactie op een ‘abnormale’ gebeurtenis, namelijk het moeten inboeten aan een dosis positieve en geduldige aandacht waarmee oudste kinderen meestal  bevoorrecht zijn geweest. Gelukkig toont onderzoek eveneens aan dat dit, zoals jij zelf ook al aangeeft, een fase is en dat kinderen ook weerbaar zijn om met deze nieuwe situatie te leren omgaan. Daarom is het belangrijk om jullie oudste dochter te blijven betrekken bij de zorg van de baby. Zo blijft ze ook ondervinden dat een zus krijgen geen onomkeerbare onttroning betekent door de komst van deze ‘indringer’ (want zo zien peuters en kleuters een nieuwe baby vaak) maar dat het ook leuk kan zijn om van enige kind gepromoveerd te worden tot ‘grote zus’.

Je schrijft ook dat jullie de oudste dochter ook nog voldoende positieve aandacht geven; goed bezig! Blijf dit zeker doen want dat is nodig voor haar om zich in comfortabel in haar nieuwe rol als grote zus te kunnen nestelen. Kinderen leren meer van positieve ervaringen die belonend overkomen bij hen dan van straffen.

Uiteraard dient gedrag begrensd te worden en moeten we onze kinderen leren dat slaan niet kan. De ‘pedagogische tik’ zetten we hiervoor beter niet in omdat kinderen er eigenlijk niets van leren, integendeel. Je stelt zelf de vraag hoe jouw dochter kan leren dat ze kleine zus niet mag slaan als je haar als ouder zelf ook een (lichte) tik op haar handen geeft als ze dit doet. Het antwoord is inderdaad: ze leert dit zo niet. Kinderen spiegelen zich continu aan hun ouders dus wanneer jij als ouder op haar handen petst om duidelijk te maken dat dit niet kan, dan leer jij aan jouw dochter dat ze ongewenste zaken (zoals in haar ogen mama die borstvoeding geeft aan de baby) kan oplossen door te slaan. Bovendien kan dit bij kinderen leiden tot gevoelens van angst, angst om hun gevoel te uiten.

Zoals ik al aangaf met de ijsbergmetafoor zit er achter elk gedrag een gevoel. Gedrag dat niet ok is dient begrensd te worden - maar gevoelens mogen er wel zijn. Jouw oudste dochtertje mag boos, jaloers, verdrietig … zijn, maar ze mag niet slaan. Dat is een belangrijke boodschap om als ouder te geven aan onze kinderen als we willen dat ze uitgroeien tot emotioneel weerbare volwassenen.

Wanneer kinderen erkend worden in hun emotie (“je bent boos he”) maakt dit hen vaak al rustiger omdat ze zich begrepen voelen in hun gevoel.  Ook op haar tweejarige leeftijd kan je jouw dochter dit al vertellen, op ooghoogte en met beheerste stem (“ik zie dat je boos bent en je mag ook boos zijn, maar ik wil niet dat je jouw zus slaat”), waarbij het belangrijk is om te vertellen waarom je dit vindt (“omdat je zo jouw zus pijn doet en anderen pijn doen mag niet”) en wat ze wél kan doen in de plaats om haar gevoel te uiten (bv. “als je boos bent mag je wél in dit papier scheuren om de boosheid eruit te laten of mag je wél in dit balletje knijpen - dat je dan ook in haar buurt legt). Want een emotie moet en mag er uit komen, op een aanvaardbare manier waarbij er geen ‘gewonden’ vallen.

Je kan het niet-aanvaardbare gedrag (het slaan) ook ombuigen naar aanvaardbaar gedrag; wanneer jouw dochter als reflex opnieuw haar handje in de lucht steekt (om te slaan) kan je voorzichtig haar handje nemen en haar de baby laten aaien (“we gaan niet slaan, we geven een aaike”). Wanneer wij als volwassenen op het punt staan om een fout te maken dan krijgen we ook graag een tweede kans, toch?

Omdat het emotionele jargon van peuters en kleuters nog niet zo uitgebreid is als dat van ons als volwassenen is het onze taak als ouders om hen deze emotiewoorden aan te reiken zodat ze leren om dit gevoel te benoemen (‘ik zie dat je weent, klopt het dat je verdrietig bent?’). Als we dit consequent doen leren we onze kinderen woorden voor hun emoties, waardoor ze hun emoties kunnen leren uiten met woorden en niet (enkel) met hun gedrag. Liever belonen dan straffen dus, maar het moet ook haalbaar zijn, ik weet ook dat de praktijk uitdagender is dan de theorie.

Als je er als ouder voor kiest om het uitdagend gedrag toch (even) te bestraffen omdat het buiten de opgelegde grenzen blijft gaan is het belangrijk dat deze straf zinvol is (voor sommige kinderen kan het effectief zijn om hen in de hoek te zetten omdat ze zo geen aandacht krijgen) en dat je niet vergeet om er achteraf een kort herstelgesprekje aan te koppelen alsook te eindigen met een knuffel. 

We zien onze kleintjes onvoorwaardelijk graag en dat mogen ze ook voelen. ;-)

Succes!

Warme groetjes,

Liesbeth, kinderpsychologe en coördinator Praktijk Mobiel. Wil je alles weten over opvoeden en rust in jouw gezin? Neem hier dan een kijkje.