Onlangs kreeg een vrouw vier maanden cel omdat ze haar twaalfjarige zoon drie jaar geleden een klap geeft gegeven. Volgens haar advocaat ging het enkel om een “pedagogische tik”, maar de rechter was het daar niet mee eens. Psychologe Anky De Frangh vertelt ons meer over de zin en onzin van zo’n pedagogische tik, en van straffen in het algemeen.
Wat mensen verstaan onder een "pedagogische tik" durft al wel eens te variëren, maar los van wat het concreet inhoudt kan een ‘tik’ nooit pedagogisch zijn. Wanneer iemand je een ‘tik’ geeft, of een mep of nog iets anders (of er zelfs nog maar mee dreigt), dan zorgt dat voor angst. Wanneer je bang bent kan je moeilijk of niet tot leren komen want het gedeelte van ons brein dat we nodig hebben om dingen te leren is minder of niet toegankelijk wanneer we bang zijn.
Daarenboven: wat zou je van een tik (of eender welke andere straf) leren? Vooral wat je NIET mag doen. Van een straf leer je niet wat je dan WEL zou moeten doen. Niet zo nuttig dus. Omdat kinderen leren door te observeren, leren ze van een tik vaak ook dat geweld en agressie goede opties zijn om met moeilijkheden om te gaan en zullen ze dit zelf ook gaan gebruiken. Ook niet meteen de boodschap die we willen meegeven.
Meestal gebruiken mensen een ‘tik’ wanneer hun eigen ouders hier ook gebruik van maakten en ze dus zelf niet meteen weten hoe het anders aan te pakken. Doorgaans gebruiken mensen vooral ook een tik in situaties waarin ze zich overweldigd en/of machteloos voelen. Hoe machtelozer je je voelt, hoe meer je naar machtsmiddelen zal willen grijpen.
Straffen is onnodig bij het opvoeden van kinderen
Op korte termijn heeft straffen vaak wel het gewenste effect: kinderen zullen snel stoppen met het ongewenste gedrag. Dat is meteen ook de reden waarom er nog zo vaak gebruik wordt gemaakt van straffen. Kinderen worden vaak gestraft omdat ze, in onze ogen, ongepast gedrag vertonen. Er zijn echter verschillende redenen of oorzaken van ongepast gedrag:
Gebrek aan informatie zorgt voor onduidelijkheid en onzekerheid. Kinderen gaan de ontbrekende informatie zelf proberen in te vullen zodat ze toch een houvast hebben en maken daardoor vaak voorspellingsfouten. Dan zien we bijvoorbeeld een driftbui wanneer het toch anders verloopt dan verwacht. Hoe je dit kan aanpakken? Bied je kind zoveel mogelijk duidelijkheid en voorspelbaarheid. Vertel je kind bijvoorbeeld wat er op de planning staat, wat er concreet gaat gebeuren en wat er van hem of haar verwacht wordt. Zeker wanneer het over nieuwe of ongewone situaties gaat zoals de eerste keer naar de tandarts of naar een begrafenis gaan kan dit extra zinvol zijn.
Gebrek aan vaardigheden. Soms verwachten we dingen die een kind nog niet kan (zoals wanneer we bijvoorbeeld van een peuter verwachten dat hij speelgoed kan delen), maar omdat we er onterecht van overtuigd zijn dat een kind die toch al zou moeten kunnen, gaan we er, opnieuw onterecht, van uit dat er sprake is van onwil of tegendraadsheid. Dan worden we sneller boos en verliezen we sneller ons geduld omdat we denken dat het kind met opzet tegenwerkt. Zeker als je kind een bepaald gedrag soms wel kan, maar in andere situaties nog niet, kan deze gedachte meespelen. Hoe je dit kan aanpakken? Zorg dat je een duidelijk en correct beeld hebt van wat je van jouw kind in deze levensfase en in deze situatie kan en mag verwachten. Stel je verwachtingen indien nodig bij en ondersteun je kind bij het aanleren of verbeteren van vaardigheden die je kind nog onvoldoende onder de knie heeft. (Kleine tip: vermits kinderen leren door te observeren werkt dit het beste wanneer je deze vaardigheden zelf demonstreert in het dagelijkse leven.)
Onvervulde behoeften, dat gaat dan om fysieke en/of psychologische behoeften. Hoe je dit kan aanpakken? Begin bij de basisehoeften: zorg voor voldoende slaap, eten, drinken, gezondheid en fysieke veiligheid. Zorg er daarnaast voor dat je kind zich verbonden en emotioneel veilig kan voelen, dat ze het gevoel hebben dat ze zelf ook iets te zeggen hebben en dingen kunnen en mogen beslissen, dat ze het gevoel hebben dat ze ergens goed in zijn en dat er zeker ook voldoende ruimte is voor plezier en spel.
Opgestapelde emoties, spanning of trauma. Hoe je dit kan aanpakken? Voorzie voldoende ruimte om gevoelens te verwerken door erover te spreken, door te spelen of door te ontladen door middel van bewegen, huilen, lachen,.... En in het geval van trauma kan therapie uiteraard ook zinvol zijn.
Zoals je ziet: geen enkele van de oorzaken van ongepast of lastig gedrag wordt echt aangepakt door een kind te straffen. Straffen werkt enkel op gedrag, en niet op de onderliggende oorzaken ervan. Het is dus niet echt effectief, en bovendien zijn er ook nadelen verbonden aan straffen.
Nadelen aan straffen
Het heeft een negatief effect op het zelfbeeld van kinderen. Gestraft worden gaat vaak gepaard met gevoelens van schaamte, schuld en angst. Het zorgt dus sowieso niet voor de ideale omstandigheden om nieuw gedrag te leren.
Omdat een straf enkel focust op gedrag, helpt straffen ook niet om moreel besef en empathie te stimuleren.
Op termijn verliest een straf zijn effect. Op den duur zul je dus naar steeds zwaardere straffen moeten grijpen tot niets meer lijkt te werken omdat je kind zich er niets meer van aantrekt.
Tijdens de straf gaat een kind niet rustig zitten nadenken over wat hij beter had kunnen doen. Terwijl dat wel is wat we zouden willen. Hij gaat vooral nadenken over hoe onrechtvaardig hij het vindt en proberen te bedenken hoe hij straf in de toekomst kan vermijden. Kinderen zullen dan ook vaker gaan liegen of dingen stiekem doen om straf te vermijden.
Lijfstraffen hebben zelfs een negatief effect op het mentale welzijn, de cognitieve capaciteiten en creativiteit van kinderen.
Straffen hebben tot slot ook een negatieve invloed op de relatie tussen jou en je kind. Zou jij in een relatie willen zijn met iemand die je straft wanneer je iets verkeerd doet of wanneer iets niet gelukt is?
