10 tips bij het opvoeden van een hoogbegaafd kind

Tip 1: Moedig enthousiasme over hun interesses aan

Hoogbegaafde kinderen zijn vaak intrinsiek gemotiveerd, wat betekent dat ze gedreven worden door de interesse en passie die ze voor bepaalde onderwerpen hebben. Deze kinderen raken vaak als kleuter al “gebeten” van iets. Vroege passies en niet-alledaagse interesses is dan ook iets wat deze kinderen typeert.

Geef hen de tijd en de ruimte om zich daarin te verdiepen en moedig hun interesses aan. Die kunnen trouwens per kind verschillend zijn. Veel scholen gaan er nog steeds verkeerdelijk vanuit dat je enkel maar hoogbegaafd kan zijn wanneer er sprake is van wetenschappelijke interesses, maar dat kunnen net zo goed artistieke interesses zijn, om maar even een voorbeeld te noemen. Er bestaat namelijk niet zoiets als dé hoogbegaafde. De interesses van hoogbegaafde kinderen kunnen sterk uiteenlopend zijn.

Tip 2: Realiseer je dat hoogbegaafde kinderen de wereld op hun eigen manier willen ontdekken 

Veel hoogbegaafde kinderen hebben behoefte aan autonomie: ze willen de wereld ontdekken op hun eigen manier en daarbij volledig kunnen opgaan in hun interesses. Vaak vinden ze het belangrijk om een gevoel van vrijheid te ervaren. Een gevoel van autonomie zorgt ervoor dat ze hun eigen pad kunnen volgen.

Ze zoeken de dingen graag zelf uit zonder druk van buitenaf. Hun eigen keuzes kunnen maken en de regie kunnen nemen over hun eigen leerproces, bevordert hun zelfvertrouwen. Onderzoek hoe je zowel hun interesses als het gevoel van autonomie kan ondersteunen. 

Tip 3: Weet dat hoogbegaafdheid meer is dan enkel intelligentie 

Misschien heb je al gehoord over het zijnsluik? Hoogbegaafdheid gaat niet alleen over denken, wat vaak als eerste bij deze term opkomt. Er is ook een andere kant: voelen. Hoogbegaafdheid is een verzamelnaam voor eigenschappen waarbij je anders denkt en handelt. Dit verklaart ook waarom dingen zoals faalangst en onderpresteren kunnen voorkomen. Het gevoelsaspect is net zo belangrijk om te bepalen of iemand hoogbegaafd is. Het draait dus niet alleen om intelligentie. 

Hoogbegaafden leggen de laat hoog, niet alleen voor zichzelf, maar vaak ook voor hun omgeving. Dit kan ervoor zorgen dat ze als “moeilijk” of “lastig om mee samen te werken” worden bestempeld. Terwijl op scholen het risico op schooluitval bestaat, kan zich dit later uiten in jobhoppen en nooit ergens gelukkig worden.

Andere voorbeelden van zijnskenmerken zijn een sterk rechtvaardigheidsgevoel en een kritische instelling. Deze kritische houding komt voort uit een sterk reflectievermogen, waarbij hoogbegaafden niet alleen hun eigen handelen, maar ook dat van anderen diepgaand analyseren en zoeken naar verbeteringen. Deze kritische benadering kan echter leiden tot onderlinge spanningen, zeker wanneer ze het gevoel krijgen dat een leerkracht niet correct gehandeld heeft. Dan kunnen ze lang blijven vasthouden aan hun standpunt, wat van leerkrachten aanzienlijke inspanningen vraagt om het tegendeel te bewijzen.

Tip 4: Besef dat hoogbegaafde kinderen school anders kunnen beleven

Het verschil tussen het beeld dat hoogbegaafde kinderen hebben van school en hun werkelijke ervaringen in de klas kan leiden tot diepe frustratie en teleurstelling. Ze voelen zich vaak niet begrepen en kunnen daardoor een afkeer ontwikkelen van school. Dat moet natuurlijk vermeden worden en vroege herkenning is daarom essentieel. 

Wanneer hoogbegaafdheid niet tijdig wordt herkend en de leerhonger niet wordt gestimuleerd, kunnen hoogbegaafde kinderen zich gaan vervelen en raken ze vaak gedemotiveerd. Ze worden lusteloos en gelaten en voelen zich niet gezien of begrepen door de leerkracht. In veel gevallen zullen ze met tegenzin naar school gaan en zich afsluiten van de leeromgeving. Het is dus cruciaal om hen tijdig de juiste prikkels en uitdagingen te bieden, zodat ze zich ook gemotiveerd en gewaardeerd voelen.

Tip 5: Het is belangrijk om hun leerhonger te blijven voeden 

We hebben al gemerkt hoe hun leerhonger kan gevoed worden buiten de school, maar uiteraard geldt dat ook bínnen de schoolsituatie.  

Hoogbegaafde kinderen vinden vaak niet voldoende uitdaging in het standaardaanbod, maar altijd zijn op zoek naar meer. Ze willen niet stoppen bij de basisinformatie, maar willen vaak dieper ingaan op een thema om meer kennis en inzicht op te doen. Geef hen de ruimte om die leerhonger te bevredigen en vermijd dat ze zich niet genoodzaakt voelen om zich aan te passen aan de standaardverwachtingen. Iedere school wil gelukkige leerlingen. Dat is een algemeen doel, waarbij niemand mag vergeten worden.

TIP 6: Uit schrik om uit de groep te vallen, durven sommige hoogbegaafde kinderen zich “aanpassen”

Doordat deze kinderen zelf snel beseffen dat ze anders zijn, bestaat ook het gevaar dat ze zich “aanpassen” uit angst uit de groep te vallen. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat ze zichzelf hebben leren lezen, maar dat ze zich op school proberen aan te passen aan hun leeftijdsgenoten. Het lijkt soms alsof ze moeite hebben om mee te komen, terwijl ze thuis al boeken lezen die geschikt zijn voor oudere kinderen en/of volwassenen.

Vooral meisjes (maar het kunnen zeker ook jongens zijn) doen vaak extra hun best om niet op te vallen, wat ertoe kan leiden dat hoogbegaafdheid niet wordt opgemerkt. Dit blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Ze willen niet anders zijn dan hun leeftijdsgenoten en gaan zichzelf verbergen. Dit is een belangrijk aandachtspunt voor leerkrachten. Ouders ervaren vaak een heel ander kind thuis dan op school. Het vergelijken van de gedragingen en reacties in beide omgevingen kan daarom waardevolle inzichten geven en helpen om de hoogbegaafdheid te kunnen herkennen.

Tip 7: Breng hen in contact met andere hoogbegaafde kinderen

Misschien zul je denken: Dit is evident. Maar ik geef graag mee waarom het belangrijk is dat ze contact krijgen met peers. Wanneer hoogbegaafde kinderen andere ontwikkelingsgelijken vinden, kunnen ze zich voor het eerst echt begrepen voelen. Het besef dat ze niet de enige zijn met hun unieke manier van denken kan een grote verlichting brengen. 

Het vinden van vrienden die dezelfde interesses delen, kan hun zelfvertrouwen versterken en hen helpen zich meer geaccepteerd te voelen. Dit contact met ontwikkelingsgelijken is dan ook een essentieel onderdeel van hun sociaal-emotionele welzijn en draagt bij aan hun gevoel van verbondenheid en zelfwaardering.

Tip 8: Ook een uitzonderlijk denktalent heeft baat bij ondersteuning

Veel scholen gaan ervan uit dat hoogbegaafde kinderen geen ondersteuning nodig hebben, omdat zij er vanzelf wel komen. Dit kan er echter toe leiden dat scholen de situatie op hun beloop laten, zonder te beseffen dat er zich obstakels kunnen voordoen, zoals faalangst en onderpresteren. 

Een school kan wel op de hoogte zijn van de hoogbegaafdheid, maar een gebrek aan kennis hebben rond het onderwerp, waardoor er onvoldoende handvaten zijn binnen de school om de juiste ondersteuning te bieden. Er is ook de mogelijkheid dat de hoogbegaafdheid niet wordt herkend binnen de school of dat men totaal niet openstaat voor hoogbegaafde leerlingen. Dan kan het gebrek aan uitdaging door te gemakkelijke leerstof en een te traag studietempo ervoor zorgen dat ze geen studievaardigheden ontwikkelen.

Ze zijn vaak gewend aan het idee dat het enkel kijken naar het bord voldoende is om hoge cijfers te behalen. Omdat ze nooit hebben geleerd hoe ze moeten studeren, kunnen zij in de bovenbouw van het middelbaar onderwijs en in het hoger onderwijs tegen problemen aanlopen. Ze moeten beseffen dat een goeie studietechniek ontwikkelen hen later kan helpen bij vakken waar hun interesses minder liggen of waarbij planning en organisatie essentieel is. In het hoger onderwijs verschillen de examens aanzienlijk in vergelijking met het middelbaar onderwijs. 

Tip 9: Ga na wat zowel thuis als op school mogelijk is 

Wat is mogelijk binnen de thuis- en schoolomgeving? En krijgen ze daarbij contact met andere hoogbegaafden? Door je kinderen nieuwe activiteiten, vakken of hobby's te laten proberen, ontdekken ze waar ze goed in zijn en wat ze leuk vinden. Geef hen de kans om hun interesses (die vaak al heel vroeg aanwezig zijn) verder te kunnen ontplooien. Of het nu gaat om sport, kunst, muziek of technologie, experimenteren helpt om verborgen talenten te ontdekken.

Ook de schoolomgeving vervult een belangrijke rol hierin. In het onderwijs is het van belang dat er een passend aanbod is voor iedere hoogbegaafde leerling. Denk maar aan verrijking (het verdiepen van de leerstof) en versnelling (bijvoorbeeld door vakken of klassen over te slaan). Het is in ieder geval positief dat scholen de laatste jaren steeds meer openstaan voor hoogbegaafde kinderen. 

Tip 10: Leer hen een groeimindset te omarmen 

Deze tip sluit naadloos aan op de vorige. Door een groeimindset te omarmen, leren hoogbegaafde kinderen dat een fout maken geen ramp is, maar net een kans om te groeien. Door hen te laten inzien dat inspanning net zo belangrijk is als aangeboren talent, vermindert de druk die ze vaak voelen om altijd voorbeeldig te presteren.

Zo worden ze aangemoedigd om nieuwe uitdagingen aan te gaan zonder angst voor falen. Belangrijk is dat ze als kind al beseffen dat niks vanzelf gaat en dat iets bereiken tijd kost. Dat zijn waardevolle lessen voor hun toekomst. Denk bijvoorbeeld aan een topsporter: die mag nog zoveel talent hebben, hij/zij zal altijd moeten trainen om doelen te kunnen bereiken. 

Meer lezen? Nathalie Maes schreef ook het boek ‘Mindset: Waarom positief denken belangrijk is bij hoogbegaafdheid’, vol praktische tips, leuke weetjes en motiverende boodschappen. Je vindt het boek via bol.com, Amazon of Standaard Boekhandel.