Een evenwichtsoefening voor koppels
De komst van een baby kan voor vele ouders ingrijpende veranderingen en uitdagingen met zich meebrengen. Zo geven quasi alle ouders die bij mij op consultatie komen aan dat ze tijdens of vlak na de zwangerschap minder slapen, minder tijd hebben voor intimiteit, zich zorgen maken over de gezondheid van hun baby, niet weten hoe ze de taken en verantwoordelijkheden moeten verdelen, of moeten wennen aan hun nieuwe rol als ‘mama’ of ‘papa’. Met andere woorden: zowat alle koppels zoeken naar een nieuw evenwicht. Het is bijgevolg niet verwonderlijk dat koppels naast euforie en vreugde ook gevoelens van onzekerheid, somberheid, angst en stress ervaren.
Perinatale depressie en angststoornis
Af en toe emotionele schommelingen ervaren of je zorgen maken is dus heel normaal. Weken lusteloos in bed blijven liggen of niet meer buiten durven komen uit angst dat er iets met de baby zal gebeuren, is dat niet. Het is dan mogelijk dat de vrouw een perinatale depressie of angststoornis ontwikkelt heeft. Eén op de tien vrouwen krijgt hiermee te maken.
Wat is zo’n perinatale depressie of angststoornis precies? In het algemeen kunnen we een perinatale depressie of angststoornis omschrijven als het hebben van neerslachtige of angstige gevoelens in de periode rond de zwangerschap. Die periode definiëren we heel breed: van één jaar voor de bevruchting tot één jaar na de bevalling. Daarnaast spreken we van een perinatale depressie of angststoornis als de klachten zich minstens twee weken lang min of meer constant manifesteren. De sombere gedachten, neerslachtige gevoelens of de intense angsten nemen dus niet of nauwelijks af, ook niet wanneer de mama even rust genomen heeft of enkele nachten kon bijslapen. Als iemand zegt: ‘Ik had het even lastig, maar de dag nadien kon ik weer genieten van mijn ochtendwandeling’, dan spreken we niet van een stoornis.
Een ander belangrijk criterium is dat de klachten een serieuze impact hebben op het dagelijks functioneren. Zo kunnen vrouwen met een perinatale depressie aangeven dat ze niet langer in staat zijn om de zorg voor zichzelf of hun baby op zich te nemen. Bij een depressie of angststoornis is het niet langer mogelijk om de neerslachtige of angstige gevoelens te controleren of naar de achtergrond te verschuiven. Omdat de komst van een baby weleens beschouwd wordt als de mooiste tijd van je leven, snijdt dit natuurlijk extra diep.
Ondanks de intensiteit van de klachten, blijft een perinatale depressie of angststoornis vaak onder de radar. Dit komt omdat sommige klachten, zoals slecht slapen, zich zorgen maken over de gezondheid van de baby of zich moe voelen – verkeerdelijk worden toegeschreven aan de transitie naar het ouderschap. Dit zorgt er voor dat er niet altijd een diagnose gesteld wordt en de klachten bijgevolg onbehandeld blijven.
Risicofactoren: de rol van emotieregulatie
Waarom een perinatale angst- of depressieve stoornis precies ontstaat, is niet helemaal duidelijk. De oorzaak is vermoedelijk een cocktail van verschillende risicofactoren zoals genetische kwetsbaarheid, een (familiale) voorgeschiedenis van een depressie of angststoornis, weinig beschikbare steun van familie of vrienden, relationele problemen, alcohol- en druggebruik, een ongeplande zwangerschap, een zwangerschap vol complicaties, een laag zelfbeeld, en persoonlijkheidsfactoren zoals perfectionisme en controledrang.
Maar ook emotieregulatie, ofwel de manier waarop je met je emoties omgaat, lijkt een belangrijke rol te spelen. Mensen gebruiken verschillende strategieën om hun emoties te beïnvloeden wanneer ze met uitdagingen geconfronteerd worden. Zo kunnen ze bijvoorbeeld proberen om zichzelf af te leiden door iets anders te doen, hun verdriet weglachen door een grap te maken, of blijven piekeren over waarom ze zich precies zo voelen.
Niet alle strategieën zijn echter even helpend. Onderzoek toont aan dat sommige strategieën vaker samenhangen met depressieve of angstklachten dan andere. Het onderdrukken van emoties is daar één van. Vrouwen die kampen met een perinatale depressie of angststoornis zullen namelijk vaker hun negatieve emoties onderdrukken in vergelijking met vrouwen zonder diagnose. Het willen vermijden of onderdrukken van negatieve emoties heeft volgens therapeute en vroedvrouw An-Sofie Van Parys voornamelijk te maken met het taboe dat rust op psychische problemen tijdens of na de zwangerschap: “Mensen verwachten dat je blij bent met de komst van je baby. Dit maakt het nog zoveel uitdagender om toe te geven dat je het moeilijk hebt.” Maar net door emoties te willen onderdrukken of vermijden, worden die vaak sterker. “Het is daarom belangrijk om over je gevoelens te blijven praten”, stelt An-Sofie. “Hoe sneller je erkent dat het minder gaat, hoe kleiner de kans dat dat je na de bevalling ook nog parten speelt.”
Welke strategieën zijn helpend wanneer je negatieve emoties ervaart?
- Praten met je partner, vrienden, of familie over hoe het écht met je gaat. Bv. “Als mijn partner straks vraagt hoe mijn dag was, dan ga ik eerlijk toegeven dat het niet goed gaat.”
- Je aandacht focussen op positieve aspecten van de situatie. Bv. “Ik heb misschien geen energie meer om mijn huishouden te doen, maar ik heb mezelf en mijn baby wel al gewassen en aangekleed vandaag.”
- Oplossingen proberen te bedenken - alleen of samen met iemand anders - voor je bezorgdheden of probleem. Bv. “Ik bel vandaag naar een psycholoog om een afspraak vast te leggen. Zo kan het niet langer.”
- Afleiding zoeken door iets anders / iets leuks te gaan doen. Bv. “Ik probeer even niet stil te staan bij hoe ik me voel door een stukje van mijn favoriete serie te kijken.”
- Je emoties als tijdelijk beschouwen. Bv. “Ik voel me nu heel verdrietig, maar dat is tijdelijk. Ik vertrouw erop dat dit over zal gaan.”
Welke strategieën zijn minder helpend wanneer je negatieve emoties ervaart?
- Je gevoelens onderdrukken
- Jezelf de schuld geven van je negatieve gevoelens
- Voortdurend piekeren
- De situatie die je zorgen baart / je droevig maakt consistent vermijden
De rol van partners in het proces van emotieregulatie
Soms kan het voorvallen dat een emotie te intens is, dat we iemand nodig hebben om hier samen door te gaan. Bijvoorbeeld, wanneer een vrouw zich onzeker voelt over haar rol als moeder, heeft zij misschien nood aan bevestiging van iemand anders. Een partner kan dan helpen om samen met die emoties om te gaan, een proces dat ‘co-regulatie’ genoemd wordt. De partner kan dan proberen om een luisterend oor te bieden, mee helpen na te denken over wat de vrouw nodig heeft, of afleiding proberen te bieden. Idealiter kunnen beide partners afwisselend beroep doen op elkaar wanneer ze het even lastig hebben. Wanneer de vrouw echter kampt met een perinatale depressie of angststoornis, kan het zijn dat dit éénrichtingsverkeer wordt.
Partners van vrouwen die psychische problemen hebben tijdens de perinatale periode hebben het daarom ook vaak zwaar. Zo kunnen partners het gevoel hebben dat zij op de tippen van hun tenen moeten lopen, niet goed weten hoe het best te reageren, of zich minder gezien of gewaardeerd voelen in de relatie. We weten dat ongeveer 10% van de papa’s of partners ook last heeft van een perinatale depressie. Als de ene depressief is, kan het dus overslaan op de andere. Dat gebeurt vooral bij gebrek aan nachtrust. Als de ene partner wel nog goed slaapt, dan gebeurt de ‘besmetting’ minder vaak.
Als koppel is het bijgevolg een hele uitdaging om emotioneel beschikbaar te zijn voor elkaar tijdens de transitie naar het ouderschap. Dit wordt natuurlijk nog belangrijker en uitdagender wanneer er sprake is van een perinatale depressie of angststoornis. Om koppels hierin beter te kunnen ondersteunen, is er meer inzicht nodig hoe deze processen precies verlopen wanneer de vrouw kampt met een perinatale depressie of angststoornis. Daarom zette het Familylab (onderzoeksgroep aan de UGent) in samenwerking met het UZ Gent een interviewstudie op voor koppels waarin de vrouw kampt met een perinatale depressie of angststoornis. Beide partners zullen hierbij afzonderlijk geïnterviewd worden, zodat ze openhartig kunnen vertellen over hun ervaringen. Op die manier hopen we deze koppels beter te kunnen ondersteunen.
Interesse om deel te nemen aan dit onderzoek?
Koppels komen in aanmerking voor de studie wanneer 1) ze zwanger zijn of minder dan 6 maand geleden een kindje gekregen hebben, 2) de vrouw kampt met een perinatale depressie of angststoornis, 3) ze langer dan 1 jaar samen zijn, en 4) ze vloeiend Nederlands spreken.
Kom je in aanmerking en heb je interesse om deel te nemen met je partner? Neem dan vrijblijvend contact op met mij (pauline.verhelst@ugent.be) of laat je gegevens achter door de QR-code te scannen.
Pauline Verhelst
