“Crack voor kinderen”: waarom schermtijd voor hele jonge kinderen echt geen goed idee is

Voor het Nederlandse televisieprogramma Kassa werd het gedrag van vier peuters geanalyseerd door baby-breinspecialist Marion van den Heuvel en kinderpsychiater Theo Compernolle. De kinderen in kwestie hadden weinig of geen ervaring met kindertelevisie op een tablet. 

Eerst kregen de kinderen filmpjes te zien die geschikt waren voor hun leeftijd, zoals Nijntje, TikTak of de Teletubbies. Dat zijn rustige filmpjes met een duidelijk begin en einde. Daarna volgden moderne kinderprogramma’s, zoals CoComelon. Volgens Kijkwijzer is ook deze content geschikt voor alle leeftijden, maar daar zijn de deskundigen het niet mee eens. 

Complexe en verslavende filmpjes 

‘De verhaallijn is te complex, de beelden wisselen te snel en het verhaal heeft geen duidelijk einde.’ Dat het kinderprogramma te complex is, bleek ook in de praktijk. Een tweejarig jongetje reageerde niet meer op de vragen van zijn vader. ‘Als je kind niet reageert wanneer het naar een filmpje kijkt, dan weet je dat de content te zwaar is. Hij heeft al zijn hersencapaciteit nodig om dit te kunnen bevatten. Kinderen veranderen op die manier in een soort zombie-kinderen.’ 

Bovendien blijken filmpjes zoals CoComelon specifiek ontwikkeld om kinderen zo lang mogelijk aan het scherm te kluisteren. Het moederbedrijf van CoComelon werd voor miljarden euro’s verkocht, omdat ze zo’n verslavend product hebben gemaakt. Dankzij grondig onderzoek hebben ze perfect uitgedokterd hoe ze de aandacht van jonge kinderen zo lang mogelijk kunnen vasthouden, zo vertelt Teo Compernolle aan Humo: 

‘Ze gaan daar heel ver in. Zo gaven ze kinderen twee schermen, met op het ene een filmpje van CoComelon en op het andere een alledaags tafereel. Zodra een kind een oogbeweging maakt, wég van CoComelon, werd dat nauwkeurig geregistreerd zodat het filmpje op dat punt nog verslavender kon gemaakt worden. Met aangepaste kleuren, extra geluiden, een versnelling … wordt ervoor gezorgd dat de aandacht geen moment verslapt. Op die manier krijgt een kind continu dopamineshots toegediend. En net omdat die filmpjes zo massaal worden bekeken, krijgen de makers heel veel data binnen. Zo weten ze nog beter welke filmpjes het allerbeste werken.’ 

Kinderen tot drie leren nauwelijks iets van een scherm 

Een argument als ouder om je kind schermpjes te laten gebruiken, is dat ze er ongetwijfeld iets van bijleren. Maar dat blijkt niet te kloppen. 

Marion van den Heuvel: ‘Uit onderzoek blijkt dat kinderen tot drie jaar nauwelijks iets leren van een scherm. Ze raken wel overprikkeld en gaan slecht slapen. Als ouders samen met hun kinderen kijken, kan televisie of een tablet educatief zijn – maar kinderen blijken meestal zonder ouderlijk toezicht naar een scherm te kijken, omdat de televisie of tablet vaak als babysit wordt gebruikt tijdens bijvoorbeeld het koken.’ 

Compernolle: ‘Ik hoor soms ouders die trots verkondigen dat hun baby van een jaar ‘al kan swipen!’ Dat is echter niets om trots op te zijn. Het is een groot misverstand om te denken dat je kind daar iets van leert: een baby zit in een spelletje en wordt geconditioneerd als een diertje.’ 

Ook een scherm gebruiken als troostregulatiemiddel is geen goed idee. Van den Heuvel: ‘Ik zie dat veel ouders hun smartphone geven aan hun kind wanneer het overstuur is. Het kind wordt dan niet getroost door mama of papa, maar door een scherm. Als dat kind later een puber is, dan gaat hij gamen als troost zien.

En dat is nog niet alles: uit onderzoek blijkt de impact van schermen zo groot dat de hersenen bij kinderen die veel naar een scherm kijken zelfs veranderen. Compernolle: ‘Op breinscans kan je zien dat het brein echt anders en minder goed gaat functioneren. Wat we niet weten, is of die veranderingen blijvend zijn.’ 

Reden genoeg om schermgebruik bij jonge kinderen aan banden te leggen. In Zweden werd onlangs beslist om schermgebruik te verbieden voor kinderen onder de twee jaar. ‘Uiteraard kan je mensen thuis niet gaan controleren, maar de overheid geeft op die manier wel een krachtig signaal. En natuurlijk zal zo’n beslissing weerstand oproepen, maar dat was ook het geval toen de regering besliste dat je niet mag roken in het bijzijn van kinderen of dat iedereen in de auto een veiligheidsgordel moet dragen.’ 

Richtlijnen

We vroegen Theo Compernolle welke richtlijnen hij zou meegeven aan ouders van jonge kinderen:

'Het grote probleem is dat je al snel in een vicieuze cirkel terecht komt als je je kind telkens een schermpje geeft als het onrustig wordt. Je kind verveelt zich of is onrustig, dus krijgt het een schermpje, waarvan het een brokkelbrein krijgt en zich dus nog sneller verveelt of onrustiger wordt, en dus een schermpje krijgt. Een kind wordt op die manier alleen maar rustelozer en leert zichzelf niet te amuseren of zijn fantasie te gebruiken. 

Daarnaast heerst er bij veel ouders ook een groot misverstand dat hun kind zich wel kan focussen, omdat het uren met een schermpje bezig is. Dat is dierlijke, automatisch getrokken aandacht van het reflexbrein. Een kind leert daar helemaal niks van. Om te leren moet een kind aandacht geven met het denkbrein. Dat vergt energie, waardoor een kind dat minder lang volhoudt. 

Ik zou deze richtlijnen hanteren:

1. Idealiter weer je alle schermen tot de leeftijd van 3 jaar. 
2. Kies voor bewezen didactische programma’s die niet verslavend zijn. Denk maar aan TikTak of Sesamstraat. Die programma’s zijn rustig en traag, hebben een verhaallijn die kinderen gemakkelijk kunnen volgen en een duidelijk begin en einde. Bovendien bevatten ze geen publiciteit. 
3. Beperk de tijd. Gebruik eventueel een ouderwetse kookwekker, met een duidelijke wijzer. Zo kan het kind het verloop van de tijd volgen, wat ook weer didactisch is. 
4. Geef je kind zeker geen smartphone. Ook een tablet is niet zo’n goed idee, maar dat is vooral omdat het voor ouders een gemakkelijkheidsoplossing kan zijn, die ze altijd bij de hand hebben en waarbij het geen moeite kost om iets anders te bedenken. Je kan een tablet ook moeilijker afnemen als de tijd voorbij is en je kind er zich aan vastklampt. 
5. Ook tijdens een restaurantbezoek of lange autorit zijn er voldoende alternatieven. Zorg voor afleiding, en neem een paar dingen mee: een favoriete knuffel, kleine kaartspelletjes zoals Memory of kwartet, boekjes, een kleurboek en een set kleurpotloden, kleine speeltjes, eenvoudige puzzels, … Op restaurant kan je snel bestellen (of zelfs vooraf!) om de wachttijd te verkorten en een korte wandeling maken terwijl je wacht op het eten. 
6. Je kan een schermpje wel gebruiken als stimulans of beloning met een kookwekker. Bijvoorbeeld: als je 20 minuten gespeeld hebt op restaurant, dan krijg je 10 minuten scherm. Doe dat echter niet voor het eerst in een restaurant, want als je kind een woedebui krijgt wanneer je het schermpje afneemt, heb je een probleem bij. Je kind kan thuis leren dat schermtijd verdiend kan worden met gewenst gedrag. Het gaat dan weliswaar over een korte tijd, bijvoorbeeld één filmpje van Nijntje.'

Bronnen: Kassa, Humo, De Avondshow met Arjen Lubach, Theo Compernolle 

Meer lezen: Ontketen het brein van je kind 

Als ouders en leraren onze kinderen en pubers niet leren hoe ze op een gezonde manier met digitale media kunnen omgaan, in hun eigen voordeel, dan zullen de 'antisociale media' dat doen, in hun commerciële voordeel. En dat is heel nadelig voor het welzijn van onze kinderen. Sociale media, appjes, berichtjes, gamen... zijn fantastisch voor jongeren, maar ze verstoren vaak de aandacht die nodig is om taken geconcentreerd te kunnen uitvoeren.

Het boek Ontketen het brein van je kind - van schermverslaving naar digitale vrijheid biedt een onderbouwd én praktisch antwoord op vragen zoals: Is het aantal uren dat je kind met een schermpje bezig is wel normaal? Hindert gamen en gebruik van sociale media het leervermogen van je kind? En hoe kun je je kinderen beschermen tegen overmatig gebruik van digitale media? Auteur Theo Compernolle beschrijft niet alleen wat de beste aanpak is, hij legt ook uit waarom. Want als mensen begrijpen hoe ze het brein van hun kinderen kunnen bevrijden, zullen ze veel beter hun eigen creatieve oplossingen kunnen bedenken.