1. Mama, papa en Bumba
Na veel kreetjes, brabbels en bellengeblaas ben je als ouder trots op je kleintje als hij/zij eindelijk een herkenbaar woord produceert. Met een beetje geluk zal dat wel ‘mama’ of ‘papa’ zijn, al waren beide kinderen hier ook al snel met ‘Bumba’ weg. Daarnaast vallen de klanknabootsende woorden op: ‘broembroem’, ‘tiktak’ en ‘woef’ of ‘waf’ zijn ongetwijfeld niet alleen bij onze éénjarige populair.
Grappig eigenlijk hoe dolblij en enthousiast we onze kinderen in die maanden aanmoedigen om hun eerste woordjes te herhalen en steeds meer te praten, om dan enkele jaren later weleens terug te verlangen naar die stillere momenten. Soms zou een pauze- of muteknop best handig zijn voor onze oudste spraakwaterval …
2. Rara, wat bedoel ik?
Aangezien peuters eindmedeklinkers of zelfs eindlettergrepen vaak nog weglaten, is het niet altijd eenvoudig om te achterhalen wat ze nu precies willen zeggen. Zo kon ‘ba’ hier bijvoorbeeld staan voor bal/ballon, banaan of knuffel Bella; kon ‘ka’ verwijzen naar kaas, kaartje, Kaatje, (neefje) Kasper en later ook nog klaar en kast; bedoelde ze met ‘ei’ soms letterlijk ei, maar ook ijs of ijsbeer; was ‘ha’ goed voor haas, handschoen, handdoek en haar; was ‘pa’ gebruikelijk voor paard, paddenstoel, pa(n) en nog zoveel meer. Gelukkig is er dan meestal voldoende context om ons een handje te helpen bij de interpretatie!
3. Zelfgecreëerde systematiek
Nog moeilijker wordt het als zoon- of dochterlief zelfverzonnen woorden gebruikt om bepaalde dingen te benoemen, al krijg je daar na enige tijd wel inzicht in. Zo had ik bij mijn dochter uiteindelijk door dat ‘heetaa’ stond voor speeltuin, dat ‘petie’ flesje betekende en dat ze ‘baba’ gebruikte voor ongeveer elk dier.
In sommige gevallen heeft het verzinsel nog wel enkele letters gemeenschappelijk met het bedoelde woord: ik vond ‘minie’ best een leuk woord voor mandarijntje, moest ook altijd lachen met ‘kommamee’ voor confituur en herkende ‘pajmé’ gelukkig al snel als pyjama.
4. Overextensie
Veel kinderen durven hun eerste woorden wel eens te breed inzetten. Ze noemen bijvoorbeeld alle mannen ‘papa’ en alle dieren ‘koe’ of gebruiken één woord voor meerdere elementen uit dezelfde categorie. Dat laatste deed ook mijn dochter: het woordje ‘maan’ gebruikte zij bijvoorbeeld lang voor ster en ‘broembroem’ was goed voor alle voertuigen, waaronder ook de fiets.
Voor wie geïnteresseerd is in kindertaalverwerving: er bestaat ook zoiets als onderextensie (bv. kindje gebruikt ‘koek’ slechts voor één soort koek en niet voor alle rest, gebruikt ‘beer’ alleen voor de eigen knuffelbeer en niet voor andere beren enz.), maar daarvan heb ik geen voorbeelden kunnen vinden in mijn eigen gezin.
5. Creatieve woordvorming
Ook na de leeftijd van anderhalf jaar merkten we bij ons dochtertje soms nog onbestaande, zelfverzonnen woorden op, maar ofwel ging het dan om kleine verschillen met het bestaande woord (bv. ‘wenkvrouwen’ voor wenkbrauwen; ‘gewoonkamer’ voor woonkamer; ‘pasoppen’ voor oppassen) ofwel zat er steeds meer logica in.
Sommige woorden zijn echt nog niet zo slecht gevonden. Zo versmolt ze alle twee en allebei tot het nieuwe woord ‘tweebei’, bouwde ze dolfijn om tot ‘dolvis’, had ze het over een ‘handvatpop’ in plaats van een handpop en sprak ze over een ‘vliegmatras’ in plaats van een luchtmatras. De achterliggende associaties zijn duidelijk, toch?
6. Horen en herhalen
Kinderen leren taal door goed naar hun omgeving te luisteren. Soms pikken ze woorden op, maar begrijpen ze nog niet goed wat ze betekenen of in welke contexten ze bruikbaar zijn. Dat leverde hier onder andere uitspraken op als ‘De mouwen van mijn broek zitten niet goed’ - ook die associatie is zo gek nog niet - en ‘Ik moet eerst nog een beetje vrezen, want ik vrees dat dit een rok is’.
Hoe vlot kinderen dingen overnemen, heeft ook mijn man aan den lijve mogen ondervinden. Hij zei zelf nogal vaak ‘Domme papa!’ als hij iets vergat of verkeerd deed (bv. tijdens het aankleden of inpakken), maar niet veel later klonk ‘Domme papa!’ uit een kleiner mondje gedurende de hele tocht door de supermarkt! Gelukkig nog iets onschuldiger dan de dochter van mijn neef die midden op de straat riep: ‘Kijk, papa, die poes is kl*te!’ (een anekdote die ik nooit zal vergeten …). Toch maar oppassen met die vloekwoorden dus …
Dan pikken ze in elk geval mooiere taal op uit Musti en Nijntje, al moet je het accent erbij nemen. Na zo’n filmpje klonk mijn dochter altijd een beetje Hollands: ‘Mama, wat is dat nou?’
7. Liedjesteksten
Net als tv-programma’s of tekenfilmpjes kunnen ook liedjesteksten een bron van inspiratie vormen voor taallerende kinderen. Sinds vorig jaar analyseert mijn dochter de teksten tot in het detail, zo merk ik aan haar vragen en opmerkingen. Het begon bij sinterklaasliedjes. Bij ‘Sinterklaasje bonne bonne bonne’ vroeg ze zich af of dat ging over ‘die bonnen in het Colruytboekje’ … en bij de ‘rij toch niet stilletjes ons huisje voorbij’ had ze ook haar bedenkingen, want die grote Sinterklaas-bus die door de stad had gereden tijdens een optocht, was toch wel erg luid en helemaal niet stilletjes?!
Ook in K3-liedjes vond ze onwaarheden terug. Met ‘Iedereen ziet je vannacht’ in Waterval was ze het niet eens, want ‘da’s toch niet waar, mama, want ’s nachts moet je gewoon slapen’. En als ik zong dat ‘alles kan en alles mag’ op Kusjesdag, voegde ze meteen toe: ‘Maar pijn doen niet hé mama!’
8. Eigen (en vaak iets te letterlijke) interpretaties
Onze mondige kleuter heeft op alles een reactie klaar en soms kan die best grappig zijn. Zo herinner ik me de keer waarop ik zei dat ik haar niet kon dragen omdat ik wat rugpijn had en zij meteen mijn T-shirt omhoog trok om mijn rug te controleren: ‘Nee hoor, mama, ik zie geen pijntje!’ Of die keer dat ik over haar favoriete roze T-shirt (een cadeautje uit Nieuw-Zeeland van de grootouders) vroeg of ze nog wist waar die T-shirt vandaan kwam en zij doodleuk antwoordde: ‘Uit de kast!’
Ook symbolen interpreteert onze kleine meid op haar eigen manier. Op een drinkbeker stond dat hij niet geschikt was voor microgolf en diepvries, maar zij gaf een andere betekenis aan die tekentjes: ‘Je mag er niet in zwemmen en je mag er niet mee in de sneeuw!’
En tot slot nog een anekdote die eigenlijk ook onder paragraaf 10 zou passen vanwege de schattigheidsfactor … Mijn dochter vond een bestelbon met onderaan een rij kruisjes en ze herkende bovenaan ook het logo van de firma die hier was geweest voor een levering, waarop zij zei: ‘Oh kijk, mama, de werkmannen hebben ons veel kusjes gestuurd!’ Tja, met die interpretatie krijgt zo’n prijsoverzicht natuurlijk meteen een zachtaardiger uitzicht!
9. Eerlijkheid troef
De waarheid komt uit een kindermond, zo zegt men toch, en kinderen nemen vaak geen blad voor de mond. Als jouw kleuter iets te openlijk (en te luid) commentaar heeft op een toevallige voorbijganger op straat of in de winkel, zak je af en toe misschien wel eens door de grond van schaamte.
Ook als ouder blijf je niet gespaard van die eerlijkheid, dat heb ik al vaak mogen merken: ik heb vleesrolletjes op mijn buik die eruitzien om op te eten, ik zie eruit als een oud mevrouwtje als ik mijn witte T-shirt aanheb, ik heb regelmatig ‘wolletjes’ onder mijn ogen … Soms weet ik niet of ik om zulke uitspraken moet huilen of lachen!
Met een welbepaalde douchescène heb ik toch wel moeten lachen. We stonden samen in de douche en mijn dochter was de pigmentvlekjes op mijn rug aan het bestuderen: ‘Dit is een kleine, dit is een grote … en weet je wat de allergrootste is? Jouw poep!’. Een mens zou voor minder al eens gaan bedelen om een complimentje. Na een lieve uitspraak over de papa vroeg ik dus eens: ‘En van wie hou jij nog?’ Maar nee hoor, ik kreeg geen ‘mama’ te horen, maar wel: ‘Van de tv!’
10. Schattigheid troef
We moeten soms al wel eens een belediging slikken, maar meestal vinden we onze kindjes toch vooral erg lief en schattig. Ik glimlach breed bij elke uitspraak die overgoten is met eindeloze fantasie of kinderlijke onschuld. Zelfs in de vroege fase van de tweewoordzinnen (1,5 jaar) was het al zover. Toen ik eens zei dat de centjes nu wel op waren, reageerde mijn dochter met ‘Nieuw koop!’. Een jaartje later (2,5 jaar) wist ze ons te charmeren met haar fantasie tijdens het tekenen: ‘De poep van de sneeuwpop moet ik op de achterkant tekenen’ (waarop ze inderdaad haar blad omdraaide en daar een rondje tekende). En nog een verjaardag verder (3,5 jaar) bedacht ze zich tijdens het wandelen: ‘Vlinders vliegen wel snel hè, dan moeten die eigenlijk wel de autosnelweg nemen!’
Maar het meest smelt mijn hart bij uitspraken die blijk geven van liefde voor ons en anderen in hun omgeving. Na schooltijd op weg naar de auto bijvoorbeeld: ‘Aan de stoute kindjes heb ik mijn T-shirt [met een hartje op] laten zien en gezegd: een hartje betekent liefde!’ Of zelfs ’s nachts als ik uit mijn bed geroepen word voor een badkamerbezoekje: ‘Ik kan eigenlijk al wel alleen naar toilet, maar ik roep jou om mee te gaan omdat jij mij al zo lang hebt moeten missen.’
En tot slot nog eentje met dank aan de vragen die op sociale media circuleerden voor een speels interview met je kleuter; op de vraag ‘Wat is liefde?’ gaf onze toen tweejarige het antwoord ‘Papa is de liefde van de wereld’. Toegegeven: ik was misschien een tikkeltje jaloers dat er even niet aan mama gedacht werd, maar ach, ze wou vast die ‘Domme papa!’ van een jaar eerder nog goedmaken …
Karen
