Pas sinds zo’n 25 jaar weten we dat de periode van adolescentie eigenlijk een bijzonder cruciale fase in de ontwikkeling is: de adolescentie is een tunnel tussen de afhankelijke kindertijd en de onafhankelijke volwassenheid als zelfstandig individu. De hersenen zijn in volle ontwikkeling, zowel op cognitief, emotioneel als sociaal vlak.
Dan Siegel omschrijft heel mooi wat er precies in ons brein gebeurt tijdens de kindertijd en de adolescentie. Hij vergelijkt de hersenen met een boom in volle groei. Eerst is er een stam, die dikker wordt en takken en bladeren krijgt. Bij de evolutie van baby naar kind komen er steeds meer takken en blaadjes: alle kennis over van alles en nog wat wordt opgeslorpt. Maar om je boom echt vruchten te doen krijgen en te blijven floreren, moeten er af en toe takken gesnoeid worden en blaadjes weggehaald om het licht door te laten. Zo kunnen de overblijvende takken dikker en steviger worden.
Dat zie je gebeuren in die adolescentie: het brein van die kinderen, dat alles zonder rem opgeslorpt heeft, wordt effectiever én efficiënter gemaakt. Verbindingen die niet gebruikt worden, worden weggeknipt. Andere verbindingen die regelmatig gebruikt worden, worden versterkt. Dat is de myeline; vetlaagjes worden gelegd en de verbindingen worden sterker. Snelwegen worden aangelegd, ook tussen de verschillende hersendelen.
Jongeren kunnen nog steeds enorm veel bijleren, en bepaalde verbindingen die er al zijn worden steviger gemaakt en vormen netwerken. Die ontwikkeling vertaalt zich ook in het dagelijkse leven: jongeren gaan steeds meer hun eigen weg, ze kiezen ervoor om bepaalde hobby’s niet meer te doen, vriendschappen worden tegen het licht gehouden en opnieuw op waarde geschat.
Pubers of aliens?
Waarom wordt die periode van groei en bloei dan zo vaak bestempeld als de moeilijkste periode? Door miscommunicatie. Tussen ouders en kinderen? Niet in de eerste plaats. Binnen in het brein zit ook een miscommunicatie. Het limbisch systeem, dat ondertussen al heel goed ontwikkeld is, staat namelijk in rechtstreekse verbinding met de prefrontale cortex, die die gevoelens onder controle moet houden. Maar die prefrontale cortex is op dat moment veel minder ontwikkeld!
Door dat onevenwicht tussen het gevoelsbrein en de prefrontale cortex ontstaan er situaties waarbij jongeren het ene moment zeer prikkelbaar zijn en elk moment kunnen ontploffen, en het andere moment extreem uitbundig en enthousiast zijn. Jongeren moeten leren zoeken naar een evenwicht en dat kan nu eenmaal niet zonder te experimenteren, te zoeken naar verandering en risico’s te nemen.
Dat is trouwens niet alleen bij mensen zo, maar bij alle zoogdieren. In 2020 verscheen een artikeltje in de krant over een aantal orka’s voor de kust van Spanje die voor problemen zorgden. Ze achtervolgden vissers, zetten de boel op stelten... Bij nader onderzoek bleek het om puberale orka’s te gaan die wilden spelen. In een studie bij adolescente muizen, die zeventien dagen puberteit doormaken, zag men dat muizen die bij vrienden waren, meer alcohol dronken dan volwassen muizen.
Kortom, we hoeven het brein van jongeren, dat nu vaak als disfunctioneel wordt beschouwd, niet te demoniseren. De veranderingen in het brein in die periode zijn gigantisch en enorm vormend. Er worden heel kneedbare neurale verbindingen gemaakt, passies laaien op, creativiteit piekt. De wereld ontdekken, dat gebeurt bij iedereen met vallen en opstaan!
Ze voelen dat het moment is aangebroken om hun eigen stam te vormen, weg van het gezin. Op geen enkel moment in ons leven zijn vrienden zo waardevol als tijdens de adolescentie. Jongeren gaan hun veilige thuissituatie achterlaten, de vrienden worden belangrijker. Nieuwe vriendschappen uit de adolescente periode blijven vaak tot ver in de volwassenheid duren.
Voor een ouder is dat echt geen gemakkelijke periode. Niet alleen omdat je ze voor een stuk moet loslaten, maar ook omdat deze fase in het leven van je puber onbekend terrein is, voor hen én voor jou. Soms lijken we onze eigen kinderen niet meer te herkennen.
Neurowetenschapper Sarah McKay omschreef het alsof ze, sinds ze pubers in huis heeft, midden in een natuurdocumentaire van David Attenborough zit tijdens een aflevering over bizarre puberspeciën van het menselijke ras.
Adolescenten zetten zich af tegen het eigen gezin, omdat ze op zoek zijn naar vernieuwing. Een deel van hun motivatie vinden ze in de beloning. En beloond worden is voor een puber niet hetzelfde als voor een ouder. Makers van nieuwe technologie en apps zijn zich daar overigens goed van bewust en spelen daar continu op in. Die constante hang naar beloning werkt voor jongeren als een rode lap op een stier. Het is helemaal niet raar dat kinderen en jongeren daar zo op gefixeerd zijn: kijk maar hoe moeilijk wij, volwassenen met een volledig ontwikkelde prefrontale cortex, het al vinden om die constante stroom van informatie en nieuwigheden te weerstaan.
De beslissing tussen iets wel of niet doen, wordt bepaald door wat de beloning zal zijn: als de kans groter is dat de beloning aan het einde van het verhaal positief is, zal een adolescent sneller in beweging te krijgen zijn. Dat is ook helemaal niet raar: als die beloningsmotivatie er niet zou zijn, zouden jongeren constant thuis zitten en voor zekerheid kiezen! En als ze niks uitproberen, zullen ze ook niet groeien. Uiteraard is het belangrijk dat dat uitproberen binnen een bepaald kader gebeurt, zodat het veilig blijft. Dat is de rol van de volwassene, hetzij de ouder, hetzij de begeleider of de leerkracht.
Ik sprak ook over risico’s nemen. Zo vaak wordt van jongeren gezegd dat ze risicovol gedrag vertonen. Ze doen dingen die ze beter niet zouden doen. Bind ze een paar skilatten om en ze vliegen van de berg naar beneden, zonder na te denken. Maar stel je eens de vraag: is dat wel echt zo dat ze ondoordachte risico’s nemen? Wat is risico nemen precies? Wat houdt risico in? Is het risico de gevaarsituatie, of is het risico eerder ‘afgaan bij de vrienden’?
Een van de onderzoeken van Sarah-Jayne Blakemore gaat over dit gedrag: bij het spelen van een racespelletje namen jongeren en volwassenen evenveel risico’s. Maar dat veranderde op het moment dat ze hun vrienden mochten uitnodigen: plots zie je dat de jongeren veel meer risico’s namen...
Roken is daar ook zo’n mooi voorbeeld van: nee zeggen tegen een sigaret die je aangeboden krijgt van vrienden, kan voor sommigen een veel groter risico zijn dan het gevaar van die sigaret. Onze volwassen, ervaren breinen weten dat, maar voor een jongere in ontwikkeling is dat simpelweg experimenteren, wat hem uiteindelijk een volledig ontwikkeld brein zal opleveren.
Het is niet alleen maar kommer en kwel met die pubers; het is tegelijk ook de glorietijd voor hun creatieve exploratie. Ze leven veel meer dan wij in het nu en zitten in de primetime van hun leven om out of the box te denken en creatieve oplossingen te zien voor bestaande problemen.
Meer lezen?
Een growth mindset is dé sleutel tot verandering, persoonlijke groei en meer zelfvertrouwen, zowel bij je kinderen als bij jezelf.
'Het lukt me nooit.' 'Ik kan het niet!' 'Ik stop.' Het zijn zinnen die je als ouder hoogstwaarschijnlijk weleens uit de mond van je kind hebt horen rollen. Maar heb je er ook al bij stilgestaan wat er achter die zinnen schuilgaat? Geeft je kind het op omdat een taak echt te moeilijk is? Of omdat het niet gelooft in zijn eigen groeikansen en dus denkt dat iedere inspanning verloren moeite is?
In tegenstelling tot wat veel kinderen denken, draait succes niet of nauwelijks om hoe slim je bent. Het is veel belangrijker om vertrouwen te hebben in je eigen kunnen en te weten dat je door oefening kunt groeien. Een juiste mindset is hierbij onontbeerlijk.
Ilse Vande Walle begeleidt al vele jaren kinderen volgens de principes van de growth mindset. Daarbij vertrekt ze vanuit het idee dat vaardigheden zich kunnen ontwikkelen en veranderen. Ons brein is immers niet statisch, maar ontwikkelt zich een leven lang. Zo'n growth mindset - zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek – zorgt ervoor dat kinderen gemotiveerder zijn, fouten durven te maken en meer zelfvertrouwen krijgen. In dit boek toont ze aan de hand van veel voorbeelden en praktische tips hoe ook jij samen met je kind vanuit groei kunt leren denken. Zo help je je kind om stap voor stap het beste uit zichzelf te halen!
Meer info over het boek vind je hier.
