In de media wordt de term ‘faalangst’ vaak in de mond genomen wanneer er gesproken wordt over stress en angst bij kinderen in een schoolse context. Ik wil zeker niet ontkennen dat een aanzienlijk deel van de Belgische leerlingen hiermee te kampen heeft. Wel wil ik wat nuance brengen in het debat en tips meegeven over hoe je faalangst kan herkennen bij jou kind. Hiervoor zoom ik eerst even uit op de bredere maatschappelijke context waarin we ons momenteel bevinden.
Measurement culture
De 21ste-eeuwse West-Europese samenleving kenmerkt zich door wat Biesta een ‘measurement culture’ noemt. Testen en het meten van prestaties worden door politici, onderwijsversterkers en andere betrokkenen als sleutelelementen voor een succesvolle samenleving beschouwd. De onderwijs- en arbeidsmarktmogelijkheden van kinderen en jongeren worden heel sterk bepaald door hun schoolse resultaten.
Logischerwijs zorgt dit voor veel stress, druk en angst bij kinderen en jongeren. Het is echter niet omdat kinderen zogeheten prestatiedruk of schoolstress ervaren, dat ze daarom ook te kampen hebben met faalangst. Er is volgens Van Lieshout immers pas sprake van faalangst wanneer de ervaarde stress of angst een destructieve impact heeft en het presteren erdoor verhinderd wordt.
Een destructieve impact
Een destructieve impact, wat houdt dit nu precies in? Wel, faalangst hangt samen met verschillende fysiologische en gedragsmatige eigenschappen. Die eigenschappen zorgen ervoor dat een kind met faalangst minder goed in staat is om te presteren en daardoor een score behaalt die onder zijn/haar potentieel ligt. In een samenleving waarin de resultaten op testen erg bepalend zijn voor de toekomst van kinderen, kan faalangst dus een grote destructieve impact hebben.
Aangezien elke nieuwe faalervaring de reeds aanwezige faalangst bij een kind versterkt, is het belangrijk om als ouder de fysiologische en gedragsmatige kenmerken die samenhangen met faalangst bij je kind te herkennen. Zo kan de vicieuze cirkel die de toekomstmogelijkheden van je kind beïnvloedt, doorbroken worden.
Hieronder worden enkele opvallende fysiologische en gedragsmatige eigenschappen opgelijst die vaak voorkomen bij kinderen en jongeren met faalangst.
Fysiologische eigenschappen: | Gedragsmatige eigenschappen: |
| Hartkloppingen | Extra inspanningen leveren om toets of prestatiemoment te vermijden |
| Verhoogde bloeddruk | Snel afgeleid zijn |
| Verstoord slaappatroon | Een chaotische of net heel perfectionistische studiehouding |
| Verminderde eetlust | Uitstelgedrag |
| Trillende handen | |
| Zweten | |
| Blozen |
Vicieuze cirkel doorbreken
Wat kan je nu precies als ouder ondernemen om die vicieuze cirkel te doorbreken? Enkele tips!
- Geef positieve feedback, gericht op het leerproces en niet op de resultaten van je kind
Kinderen met faalangst hebben over het algemeen minder zelfvertrouwen en een lager zelfbeeld. Als ouder kan je het zelfvertrouwen van je kind opkrikken door positieve feedback te geven. Het is hierbij belangrijk dat je niet enkel feedback geeft op de resultaten van het kind maar vooral op het proces dat het kind doorlopen heeft. Wanneer je enkel complimenten geeft over de resultaten, krijgt het kind het gevoel dat je als ouder enkel trots bent bij goede resultaten. Dit zorgt voor veel druk. Ouders die complimenten geven over het leerproces van het kind (bv. over de studiehouding, de inzet, etc.), nemen bij kinderen de druk om een zo hoog mogelijke score te behalen weg. Dit kan ervoor zorgen dat bij het kind de angst om te falen ook verminderd. - Stel als ouder realistische verwachtingen
Als ouder hoge verwachtingen stellen aan je kind kan in sommige gevallen leiden tot betere prestaties. Als de verwachtingen die de ouder stelt echter niet haalbaar zijn voor het kind (omwille van bijvoorbeeld faalangst), kan dit het kind het gevoel geven tekort te schieten. Bij kinderen met faalangst, die al een laag zelfbeeld hebben, kan dit ervoor zorgen dat een kind op een ongezonde manier gaat hyperfocussen op het behalen van de hoge verwachtingen. Het kan er echter ook voor zorgen dat het zijn dat het kind ‘opgeeft’ en niet langer zijn/haar best doet omdat hij/zij ervan uitgaat dat het toch nooit goed genoeg is. - Creëer een veilige leer- en ontwikkelingsomgeving
Een veilige omgeving creëren waarin er onder andere ruimte is om (1) over faalangst en de gevoelens en gedachten van het kind te praten en (2) fouten te maken als deel van het leerproces, is belangrijk voor kinderen met faalangst. Zo’n omgeving kan gecreëerd worden door in te zetten op de twee voorgaande tips. Daarnaast draagt spreken over faalangst op een niet aanvallende of verwijtende manier mee aan het organiseren van zo’n omgeving. Ook het aangeven dat fouten maken mag en kan, is essentieel. Het prentenboek Het meisje dat nooit fouten maakt van Mark Pett en Gary Rubinstein kan je helpen om je kind duidelijk te maken dat fouten maken oké is. Bovendien vormt het boek een laagdrempelig aanknopingspunt voor een gesprek over faalangst.
Onderzoek: Hoe kinderen met faalangst het prestatiegerichte Vlaamse onderwijs ervaren
Inzetten op deze drie elementen kan een faalangstig kind zeker vooruithelpen. Het garandeert echter niet dat jouw kind niet langer aan faalangst zal leiden en dat de faalangst van je kind geen invloed meer zal hebben op zijn prestaties. Als we de ontwikkeling, het in stand houden en de destructieve effecten van faalangst definitief willen inperken, moeten we ons richten op leraren, scholen en beleidsmakers. Om dit te kunnen doen, is het belangrijk in kaart te brengen hoe kinderen met faalangst het prestatiegerichte Vlaamse onderwijssysteem precies ervaren.
In mijn masterproefonderzoek wil ik me hier graag op focussen, maar ik heb hiervoor de hulp van jullie kinderen nodig! Ik ben namelijk op zoek naar kinderen met (een vermoeden van) faalangst tussen de 10 en de 12 jaar (basisonderwijs) die willen deelnemen aan mijn masterproefonderzoek en op die manier hopelijk hun eigen toekomst en de toekomst van duizenden andere kinderen met faalangst kunnen veranderen. Alle concrete informatie over het verloop van mijn masterproefonderzoek is terug te vinden in onderstaande affiche.
