Ouderlijk schuldgevoel: nuttig of nutteloos?

Wanneer Annalou (4 jaar) wijs concludeert dat haar zus naar de tandarts moet, word ik direct overvallen door een schuldgevoel. Ben ik te laks geweest met het tandenpoetsen? Heeft ze te veel mogen snoepen?

Als Mariebelle een paar dagen later haar mond opent bij de tandarts, recht ik mijn rug om het verdict te incasseren … Maar er gebeurt iets wat ik niet verwacht. De tandarts vertelt ons heugelijk dat er links onderaan en achter een nieuwe tand zit. (Yes, ik heb de pijn juist gelokaliseerd!) Hoewel de tandenfee bijlange nog niet in het leven van onze dochters is geïntroduceerd, is dit blijkbaar normaal. Eerst maken de kiezen zich klaar voordat de voorste tanden beginnen uit te vallen. En zo’n duwende kies kan best pijn doen.

Als ik terugblik op hoe dit tandverhaal is verlopen, vind ik het opvallend dat dit schuldgevoel zo veel impact op me heeft. Hoewel de schuld die ik me had aangepraat werd vervangen door een enorme trots, weet ik dat dit schuldgevoel niet voorgoed weg is. Het ligt altijd op de loer om bij een volgende situatie weer genadeloos toe te slaan.

Wanneer ik bijvoorbeeld een playdate organiseer voor de ene dochter zodat ik kan voldoen aan de een-op-een tijd die de andere dochter van me vraagt. Of nadat ik mijn stem verhef tijdens het avond ritueel bij de zoveelste creatieve treuzelactie. Na het toestaan van een uurtje televisiekijken overdag. Bij het afzetten van de meisjes bij de crèche destijds om het huis voor me alleen te hebben. Bij het kiezen voor McDonalds omdat ik geen zin heb om te koken … En dit is nog maar een kleine greep uit het gamma oorzaken van mijn ouderlijk schuldgevoel.

Waar komt dit schuldgevoel vandaan?

Ook al weet ik dat er geen draaiboek bestaat over hoe je een goede mama moet zijn, toch merk ik dat het moederschap me regelmatig doet wankelen. Ook in gesprekken met andere mama’s in mijn praktijk, merk ik dat we allemaal worstelen met dezelfde twijfel: doe ik het wel goed genoeg?

Maar is deze zelftwijfel en de daarbij behorende schuldgevoelens gegrond?

Schuldgevoel komt voort uit het gevoel dat je iets fout hebt gedaan. Maar wat is goed en wat is fout? Dit is een onderscheid dat we zelf creëren. Groeicurves, standaardnormaal verdelingen, opvoedkundige boeken, ouderschapsstijlen en ook branding van kinderartikelen, sociale media ondersteunen dit goed en fout referentiekader. Maar de werkelijke oorzaak van dit keuringsmechanisme zijn we zelf.

Als we het gevoel hebben dat we een goede mama zijn, komt dit gevoel meestal overeen met het beeld van het moederschap dat aansluit bij onze verwachting. Als we het gevoel hebben een minder goeie mama te zijn daarentegen, komt dat voort uit een gevoel dat niet voldoet aan ons verwachting rond het moederschap. Zoals kinderen die niet goed luisteren of bij het hebben van te weinig geduld met onze zeurende peuter na een drukke dag op het werk.

Picture perfect als valkuil

Het nastreven van het ideale moederschap is echter een afleidingsmaneuver. Als we nastreven wat we willen, zijn we goed bezig en moeten we ons dus niet schuldig voelen. In werkelijkheid is dit ‘als /dan’ principe een camouflage van onze pijn. Zo staan we niet stil bij wat we als kind bijvoorbeeld gemist hebben.

In ons ideaalbeeld projecteren we namelijk het tegenovergestelde van datgene wat we zelf als kind niet leuk, verdrietig of zelfs traumatisch vonden. Als je bent opgevoed met een vader die er eerder niet dan wel was door een veeleisende job bijvoorbeeld. Dan is de kans heel groot dat er sprake is van een verlangen naar een aanwezige en betrokken vader van je kinderen. Niet toevallig is er in de realiteit mogelijk wel sprake van een carrière-minded partner waardoor onbewust de pijn van vroeger wordt herhaald. De herhaling van het patroon triggert ongenoegen en scherpt de verwachting aan.

Verwachtingen ten aanzien van onszelf en het gezinsleven werken dus averechts. Het verhindert ons ook van te genieten van wat er nu al is, ook al is het nog niet perfect.