Wat is stress?
Stress is een natuurlijke reactie van ons lichaam op een ingrijpende gebeurtenis waarbij ons natuurlijk overlevingsmechanisme in werking treedt. De hormonen adrenaline en cortisol komen vrij waardoor onze hartslag omhoog gaat, onze spieren opspannen en onze ademhaling versnelt. Hierdoor geraken we in een ‘focus’ waardoor we tijdelijk beter kunnen presteren. Deze focus kan kinderen helpen om tijdens die voetbalwedstrijd net wat beter te presteren en om hun aandacht een beetje langer bij die lastige toets te houden. Stress hoeft dus niet per se negatief te zijn.
Dat wordt het wel als kinderen te lang en te veel onder stress staan, waarbij we dan spreken over chronische stress. Toegenomen hoeveelheden van het stresshormoon cortisol hebben allerlei negatieve gevolgen zoals een verminderd geheugen, verhoogde bloeddruk en concentratieproblemen.
Wat kan een oorzaak zijn van stress bij kinderen?
Ieder kind is anders; het ene kind blijft aan de schoolpoort aan het been van mama geplakt, het andere kind stapt zonder omkijken de speelplaats op. Wat voor het ene kind spannend is, is dat niet per se voor het andere. Vaak is een externe prikkel aanleiding voor stress, maar het gaat vooral over de verwerking van deze prikkel (en hierbij spelen wij als ouders ook een belangrijke rol) of deze (hoge) stress zal geven of niet.
Zo hebben prikkelgevoelige kinderen - zoals hoogsensitieve kinderen maar ook kinderen met AD(H)D of kinderen met (kenmerken van) autisme - doorgaans meer last van stress en spanning omdat ze zo gevoelig zijn voor prikkels uit hun omgeving. Veel voorkomende oorzaken van stress bij kinderen zijn te vinden in ingrijpende gebeurtenissen in hun vertrouwde omgeving zoals een verhuis, een scheiding, de geboorte van een broertje of zusje ... Maar ook bijvoorbeeld de hoge verwachtingen die de omgeving aan hen oplegt kan bij kinderen een gevoel van faalangst en stress geven.
Voor vele ouders is het helpend om zich het gedrag van hun kind voor te stellen als een ijsberg; het kleine stukje boven water is het waarneembare gedrag / de waarneembare stress en het grote stuk onder water omvat de vele prikkels/noden/gevoelens die aanleiding kunnen geven tot die stress.
Hoe uit stress bij kinderen zich?
Stress en onrust kunnen zich bij kinderen op verschillende manieren uiten. Sommige kinderen uiten hun spanning vooral naar de buitenkant waarbij ze niet kunnen stilzitten aan tafel, als een springbal door de kamer stuiteren en eindigen in een driftbui omdat er nog een klein steeltje aan hun druif zit. Dit gedrag is goed zichtbaar en ervaart de omgeving vaak als storend en vervelend.
Andere kinderen richten hun spanning naar hun binnenkant, wat in de eerste plaats storend is voor het kind zelf. Ze voelen zich angstig, krijgen buikpijn of hoofdpijn en kunnen ’s avonds moeilijk in slaap vallen omdat hun gepieker dit in de weg staat. Dit gedrag is moeilijker op te merken, maar het is wel heel belangrijk om hier oog voor te hebben. Regelmatig aftoetsen hoe je kind zich voelt is dus nodig.
Wat kan je als ouder doen om je kind te laten ontstressen/ontprikkelen?
- Voorzie in basisrust en voldoende slaap
Cliché? Misschien wel, maar oh zo belangrijk. Een omgeving die structuur en voorspelbaarheid biedt en waarin ze voldoende slaap krijgen, geeft kinderen een basisrust waardoor ze ook beter gewapend zijn tegen spanning en stress en om de rollercoaster van de volgende dag weer aan te kunnen. De voorspelbaarheid van structuur en rituelen geven rust aan hun hersenen omdat ze weten wat er komt, zo hoeven ze niet in ‘actiemodus’ te blijven.
Veel ouders herkennen wellicht de eeuwige vermoeidheid die onze prikkelbaarheid als volwassenen ook versterkt. Basisrust betekent ook een planning die niet ontploft en waarin er ook ruimte is om gewoon even thuis te zijn en te ontladen in die context waarin kinderen zich vaak het meest veilig voelen. Verveelt je kind zich thuis weleens? Super, verveling stimuleert namelijk onze creativiteit! - Investeer in een goede band met je kind en maak tijd …
Kinderen die zich positief verbonden voelen met hun hechtingsfiguren voelen zich beter in hun vel, hebben meer zelfvertrouwen en ook minder stress. Als ouder hebben we allemaal wat ADHD (in de zin van Alle Dagen Heel Druk) maar probeer in de drukte van alledag minstens tien minuten tijd te maken om individuele ‘kwaliteits-tijd’ door te brengen met zoon- of dochterlief. Dit kan een betekenen dat je samen een spelletje speelt of samen een boekje leest tijdens het avondritueel. Nestel jullie hierbij maar gezellig tegen elkaar, want door te knuffelen en lichamelijke nabijheid komt het knuffelhormoon oxytocine vrij, dat ook stressverlagend werkt.
… en zoek hierbij naar de oorzaken van de stress om deze effectiever aan te pakken.
De oorzaken van stress en spanningsopbouw zijn voor ieder kind anders. Door je kind goed te observeren kan je dit ontdekken en hier ook op werken om zo ook effectiever op de stress te werken. Een goede band met je kind helpt om hier beter zicht op te krijgen. - Ontspannen/ontprikkelen betekent iets anders voor elk kind.
Mijn jongste zoontje ontprikkelt door met de bal te spelen in de tuin en door fysiek bezig te zijn; iets wat mijn oudste zoontje net spanning geeft en terwijl hij net eerder een boekje of zijn speelkeukentje nodig heeft on te ontspannen, m.a.w. een eerder rustige activiteit. Dat is voor ieder kind anders (observeer je kind om dit te weten te komen) en helemaal oké.
Met kleuters kan je ook al leuke ademhalings- en relaxatie-oefeningen doen zoals bv. de buikademhaling (inademen en buik dik maken – uitblazen en lucht uitblazen), de bodyscan (waarbij je van onder tot boven alle lichaamsdelen opspant en weer ontspant) of ‘de veilige plek oefening’(waarbij je met gesloten ogen naar een veilige plek gaat in je hoofd en deze waarneemt met alle zintuigen). Het is wetenschappelijk aangetoond dat mindfulness effectief werkt tegen stress, ook al bij kinderen. Iets voor jou en je kindje? Probeer dan eens kinderyoga, dit kan ook al georganiseerd worden voor kleuters.
Voor kleine piekeraars kan het helpend zijn om op een rustig avondmoment de dag te overlopen om hun hoofdje wat leger te maken. Dit kan zelfs al met peuters op hun ‘niveau’; zo draag ik mijn peuter van 2,5 jaar ’s avonds even rond en vertelt hij (lees: brabbelt hij) over wat hij allemaal ‘gedaan heef in de cèche’ (crèche dus).
Kinderen communiceren veel via spel; hierin kan jij als ouder ook een rol opnemen door mee te gaan in hun spel en hen zo te helpen ontladen. Is je kind gespannen door een nare opmerking van de juf op school? Draai de rollen dan eens om en laat hem de ‘machtrol’ op zich nemen waarin hij jou commandeert; een voorbeeldje van machtsomkeerspel dat kan opluchten.
Voor de iets oudere piekeraars in mijn praktijk raad ik soms een ‘piekerdoosje’ aan waarin ze hun piekergedachten mogen steken die in hun hoofd komen. Voor sommigen helpt het hierbij ook om hun piekermomenten bewust af te bakenen tot een ‘piekerkwartier’ (waarin de piekergedachten dan in het piekerdoosje kunnen verdwijnen) omdat hun hoofdje anders niet kan stil kan staan. - Baas van ons eigen hoofd!
Wist je dat stress- en piekergedachten eigenlijk onze eigen gedachten zijn die ons voor de gek houden? Al op kleuterleeftijd kan je hieraan werken door hen in de eerste plaats voldoende ‘emotiewoorden’ aan te reiken en ruimte te maken in jullie gezin om te praten over emoties. Wat we voelen bepaalt immers hoe we denken; negatieve gevoelens geven negatieve gedachten waar positieve gevoelens positieve gedachten geven. Een gevoel is er en mag er zijn, maar door kinderen te leren dat we baas zijn over ons eigen hoofd kunnen we hen leren om hun gedachten (deels) te sturen waardoor ze positiever leren denken en zich ook beter zullen voelen.
Piekeraartjes geven vaak veel aandacht aan negatieve ‘energievreters’; door samen met hen na te denken over andere (positievere) perspectieven leren ze dit ook zelf te doen. Ligt jouw kleuter wakker omdat zijn beste vriendje heeft gezegd dat hij een lelijke t-shirt aanhad? Ga in gesprek; wat vindt hij zelf van zijn t-shirt? Leer hem dat andere mensen andere dingen denken en vinden maar dat dit niet dé waarheid is. Wat was er wel leuk aan vandaag buiten die opmerking? ... - Spiegeltje, spiegeltje…
Sta ook even stil bij jezelf als ouder; kinderen met stress hebben regelmatig ouders die ook stress ervaren waardoor er een gespannen sfeer kan hangen in huis. Kinderen pikken dit snel op waardoor er een cirkel van prikkelbaarheid in het gezin kan ontstaan. We zijn als ouders constant een spiegel voor ons kinderen; onze kinderen voelen veel aan en leren veel door observatie dus enkel zeggen tegen onze mini-me’s ‘dat ze best even rustig worden’ terwijl we zelf veel aan het zuchten zijn omdat het druk was op het werk, we dan in de file stonden, op het nippertje in de winkel en de opvang raakten en dus nu snel-snel eten moeten maken ... zal niet werken.
Neem dus ook tijd voor jezelf als ouder om te ontprikkelen en leg de lat voor jezelf niet te hoog – makkelijk gezegd, I know, maar het idee dat je kids hier ook voordeel uit halen kan misschien wat helpen ;-).
